སྡེ་དགེའི་དབུ་ཁག་ལྔ།
ཡོངས་གྲགས་སུ་སྡེ་དགེའི་དབུ་བླ་ཁག་ལྔ་ཞེས་པ་ནི། ཀཿཐོགདཔལ་ཡུལ། རྫོགས་ཆེན། ཞེ་ཆེན། དཔལ་སྤུངས་བཅས་ལྔ་ཡིན། འདི་དག་ནི་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་གྱི་དབུའི་མཆོད་གནས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། སྡེ་དགེའི་ཆོས་དོན་ལས་ཀའི་ཐོག་ནས་ཕྱག་ལས་གནང་དགོས་པ་རེད། འོན་ཀྱང་སྐབས་འགར་སྲིད་དོན་གྱི་ཕྱག་ལས་དེ་འདྲའང་གནང་དགོས་པའི་དུས་སྐབས་ཡོང་གིན་ཡོད།
དབུ་བླ་ཁག་ལྔ་བཤད་པ།
སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་ཟླ་ཤེལ་གསར་པའི་མེ་ལོང་ལས་ཚན་བཤུས་བྱས།རྩོམ་པ་པོ།སྡེ་དགེ་བ་ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས།
ས་བཅད་དང་པོ། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པ།
དཔལ་སྤུངས་དགོན་པ་ནི།རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པའི་མེ་ལུག་སྤྱི་ལོ་1727ལོར་སྡེ་དགེ་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་གིས་སྦྱིན་བདག་དང༌།བཀའ་མངགས་འོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་ཕྱག་བཏབ།ལོ་དེའི་ཟླ་བ་གསུམ་པའི་ཚེས་གསུམ་ཉིན་ས་སློང་དང་ས་འདུལ་མཛད།ཚེས་བདུན་ཉིན་སྡེ་དགེའི་གཉེར་ཆེན་ཆོས་སྐྱོང་བཀྲ་ཤིས་སྐུ་དངོས་ཕེབས་ནས་གཙུག་ལག་ཁང་རྨང་གཏིང་བའི་ལས་དཔོན་མཛད།དེ་ནས་ལོ་ངོ་གསུམ་གྱི་རིང་འདུ་ཁང་གཙོ་བོ་དང༌།གྲྭ་ཁང་ཉེར་ལྔ་ཙམ་གྲུབ་ཅིང་དེ་དག་ལ་ལྡེབས་བྲིས་དང་ཚོན་རྩི་སོགས་ལེགས་པར་གྲུབ།ས་བྱ་ལོའི་ཟླ་བ་བརྒྱད་པའི་ཚེས་བཅུ་ཉིན་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་རྒྱལ་བློན་སྐུ་འཁོར་རྣམས་དཔལ་སྤུངས་དགོན་དུ་ཕེབས་ནས་དགོན་པ་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་མཛད་སྒོ་དང༌།ལེགས་སྐྱེས་རྒྱ་ཆེན་པོར་གནང་བ་དང༌། དུས་མཚུངས་ཕྱི་འབྲོག་པདྨ་རུ་བའི་དཔོན་ཁག་རྣམས་དང༌།ཨ་ལོ།སེ་ཚ།དཔེ་ཝ།ལྷ་རུ་བཅས་ཀྱི་གྲྭ་བཙུན་ལྔ་བརྒྱའི་གྲྭ་ཁྲལ་དང༌།སྡེ་འབངས་མང་པོ་བཅས་ཀྱི་སྐྱེས་ཆེན་གནང་སྦྱིན་མཛད།བོད་འདིར་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་གདན་ས་གོང་འོག་བར་གསུམ་ཞེས་གདན་ས་ཆེན་པོ་གསུམ་དུ་བགྲངས་པའི་ཡ་གྱལ་གདན་ས་འོག་མར་གྱུར། དེ་ནས་གདན་རབས་དང་པོ་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་(1700་1774AདུD)ཀྱི་དགོན་བདག་གཙོ་བོར་གནང་ཞིང༌། ཁོང་གི་སྐུའི་གཅུང་པོ་དབོན་པོ་ཀརྨ་བསམ་འཕེལ་དང༌། དབོན་ཀརྨ་ངེས་ལེགས། དབོན་ཀརྨ་བསམ་གཏན་བཅས་ཐམས་ཅད་སྔ་རྗེས་སུ་དཔལ་སྤུངས་དགོན་དུ་སྤྲུལ་སྐུ་ངོས་འཛིན་བྱས་ནས་ཆོས་དང་རིག་གནས་དར་སྤེལ་གནང་བའི་ཕྲིན་ལས་པ་གཙོ་བོར་གྱུར། སྤྱི་ལོ་1731 པའི་ལྕགས་ཕག་ལོར་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་གིས་བཀའ་ལུང་བཞིན་སྡེ་དགེའི་བཀའ་འགྱུར་སྤར་ཤིང་བརྐོ་རྒྱུའི་མ་ཕྱི་དག་སྒྲིག་དང༌། ཞུ་དག་བཅས་ཀྱི་ཕྱག་འགན་བཞེས། སྤྱི་ལོ་1738པའི་ས་རྟ་ལོར་ཆོས་རྒྱལ་ཕུན་ཚོགས་བསྟན་པ་ཁྲི་འཁོད་པའི་དབུ་བླ་གནང༌། སྤྱི་ལོ་1751ལོར་ཆོས་རྒྱལ་བློ་གྲོས་ཕུན་ཚོགས་ཁྲིར་འཁོད་པ་དང་ཆོས་སྲིད་གང་ཐད་ཕྱག་རོགས་རྒྱལ་ཆེན་གནང་བས་སྡེ་དགེའི་བསྟན་སྲིད་སྔར་ལས་རྒྱས་པར་བྱུང༌། རབ་བྱུང་བཅུ་གསུམ་པའི་ཤིང་ཁྱི་སྤྱི་ལོ་1754ལོར་དཔལ་སྤུངས་ལྔ་རིག་སློབ་གླིང་བཙུགས་ནས་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་འཆད་གཉེར་གནང༌། ཁྱད་པར་སྨན་རྩིས་དང༌། སྒྲ་རིག་པའི་འཆད་ཉན་ལ་གངས་ལྗོངས་ཡོངས་ལ་སྙན་གྲགས་ཆེ་བར་བྱུང་ཡོད། རྗེ་འདི་ཉིད་ཆོས་དང་རིག་གནས་གང་ཅི་ཐད་ནས་ཧ་ཅང་མཁས་སྟབས་ཡུལ་གང་དུ་ཕེབས་པ་དེའི་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་གཟིགས་བཀུར་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཡོད་པ་ནི། བལ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་སྐབས་བལ་པོ་ཡམ་བུ་རྒྱལ་པོས་བསྙེན་བཀུར་ཆེན་པོ་གནང་བ་དང༌། འཇང་ཡུལ་དུ་ཕེབས་སྐབས་འཇང་ས་དམ་རྒྱལ་པོས་དད་གུས་ཆེན་པོ་གནང་བ་མ་ཟད་འཇང་དགོན་ཁག་བཅུ་གསུམ་ཞེས་པ་གསར་སྤེལ་གནང༌། རྒྱལ་རོང་ཁུལ་དུ་ཕེབས་སྐབས་ཁྲོ་སྐྱབས་རྒྱལ་པོ་དང༌། ཆུ་ཆེན་རབ་བརྟན་རྒྱལ་པོ་སོགས་ཡུལ་དེ་དག་གི་དཔོན་རིགས་རྣམས་ཀྱིས་དད་གུས་ཆེན་པོར་ཐོབ། ལྷག་པར་སྤྱི་ལོ་1774ལོར་རྒྱ་དང་རྒྱལ་རོང་དམག་འཁྲུག་སྐབས་རྒྱ་ནག་གོང་མས་དཔལ་སྤུངས་སུ་བང་མི་བཏང་ནས་སི་ཏུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱ་དང་རྒྱལ་རོང་བར་འདུམ་གཏམ་སར་ཕེབས་དགོས་པ་བཀའ་ཤོག་འབྱོར་བར། དགུང་ལོ་བགྲེས་པ་དང༌། སྐུ་ཡི་སྣང་ཚོར་ལ་གཞིག་ན་ཕྱིར་རང་དགོན་དུ་ཕེབས་མི་ཐུབ་པའི་ཉམས་ཚོར་ཡོད་ནའང༌། གལ་སྲིད་མ་ཕེབས་ན་སྡེ་དགེའི་བསྟན་ཆུས་ལ་རྒྱ་ནག་གིས་གནོད་པར་དོགས་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཕེབས་པའི་ལམ་བར་ཏྲེ་ཧོར་ཁ་ས་མཚོ་ཁར་སྐུ་གཤེགས། ཉིད་ཀྱི་ཞལ་སློབ་འབེ་ལོ་ཚེ་དབང་ཀུན་ཁྱབ་ཀྱིས་སྐུ་གདུང་ཕྱིར་དཔལ་སྤུངས་སུ་གདན་དྲངས་པ་དང༌། དགྲ་བླའི་གུ་རུ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཕེབས་པར་རྒྱ་ནག་གོང་མའི་གཟིགས་གཟེངས་དང༌། ཐོབ་ཐང་གི་ལས་རྟགས་གོས་ཆེན་ཐོག་བྲིས་པའི་བཀའ་ཤོག་ཅིག་ཐོབ་པ་དུས་ཕྱིས་བར་དཔལ་སྤུངས་ཤང་སྲིད་གཞུང་གི་གཞུང་ལས་ཁང་དུ་བདག་གཉེར་བྱས་ཡོད་པ་རེད།
སི་ཏུ་ཆོས་འབྱུང་གི་ཡང་སྲིད་སི་ཏུ་པདྨ་ཉིན་བྱེད་དང༌།སི་ཏུ་པདྨ་ཀུན་བཟང༌།སི་ཏུ་པདྨ་དབང་མཆོགསི་ཏུ་པདྨ་དོན་ཡོད་རྣམས་ཡིན་ལ།དེ་དག་གིས་ཀྱང་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་བསྟན་སྲིད་གཉིས་ལ་ཞབས་འདེགས་རྒྱ་ཆེན་གནང༌།ཁྱད་པར་དུ་སི་ཏུ་པདྨ་དབང་མཆོག་(1886་1952AདུD) གིས་སྤྱི་ལོ་1919ལོར་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཨ་ཇ་རྡོ་རྗེ་སེང་གེ་སྐུ་གཤེགས་པ་དང༌།སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་ཏེ་བསྟན་སྲིད་གཉིས་ཀར་དབང་དུ་བྱས་ཞིང༌།འདུན་སྐོར་རྣམས་ཀྱི་རྩོད་གཞི་སྡུམ།སྲས་ཚེ་དབང་བདུད་འདུལ་གསོ་སྐྱོང་གནང་ཞིང་སྲིད་ཁྲིར་བཀོད།སྤྱི་ལོ་1942 ལོར་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་མོ་འཇམ་དབྱངས་དཔལ་མོས་སྲིད་བཟུང་བའི་སྐབས་སུ་སྡེ་དགེའི་འདུན་སྐོར་རྣམས་ཁག་གཉིས་སུ་གྱེས་ཏེ་སྲིད་དབང་ཐོབ་རྩོད་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ།སི་ཏུ་པདྨ་དབང་མཆོག་གིས་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་སྒོ་ནས་སྡེ་དཔོན་ཡོངས་ལ་མངའ་དབང་བསྒྱུར་ཞིང་འཁྲུགས་རྩོད་ལྷིང་འཇག་དང༌།སྲིད་དབང་སྲ་བརྟན་ཏུ་བཏང་བ་སོགས་སྡེ་དགེའི་བསྟན་ཆུས་ལ་མཛད་རྗེས་ཧ་ཀྱང་ཆེ།ཁོ་བོ་ཕ་མེས་སོགས་རྒན་རབས་རྣམས་ཀྱིས་གསུངས་པར།སྐབས་དེར་དཔལ་སྤུངས་སི་ཏུ་རིན་པོ་ཆེས་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་རྒྱལ་ཚབ་གནང་ནས་སྡེ་དགེའི་ཇུས་སྲིད་ལ་ཐེ་གཏོགས་གནང་དྲག་པ་དང༌།བླ་ཆེན་དང༌། དཔོན་རིགས་རྣམས་ལ་བཀའ་བཙན་གནང་དྲག་པས་དགོན་ཆེན་དགོན་པའི་གྲྭ་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཁོང་ལ་མི་དགའ་བའི་རྣམ་འགྱུར་གྱིས་ལྐོག་ཏུ་དཔལ་སྤུངས་མདའ་དཔོན་ཞེས་ལྐོག་ལབ་བྱེད་ཅིང་ཡོད་པ་རེད།ཅེས་གསུངས།
དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་བླ་མ་གདན་ཐོབ་གཉིས་པ། འཇམ་མགོན་ཀོང་སྤྲུལ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཡིན་ལ།དེ་ལས་དང་པོ་འཇམ་མགོན་ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་སྤྱི་ལོ་1860ཉག་རོང་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་གདན་ཞུས་ལྟར་ཉག་ཁོག་ཏུ་ཕེབས་ནས་ཉག་དཔོན་གྱི་བུ་ཤི་བའི་འདས་ཆོག་བསྒྲུབས་པ་དང༌།རྗེས་གནང་བྱིན་རླབས་བཅས་མཛད་དེ་ཡུལ་ཁམས་ཞི་བདེའི་ཐབས་ལམ་བརྩོན།དེའི་ཡང་སྲིད་རིམ་བྱོན་དཔལ་ལྡན་མཁྱེན་བརྩེའི་འོད་ཟེར་དང༌། བློ་གྲོས་ཆོས་ཀྱི་སེང་གེབློ་གྲོས་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ་རྣམས་ཡིན།
དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་བླ་མ་གདན་ཐོབ་གསུམ་པ། དབོན་རྒན་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཡིན་ལ། འདི་ནི་སི་ཏུ་ཆོས་འབྱུང་གི་དབོན་པོ་ཆུང་ཤོས་དབོན་ཀརྨ་བསམ་གཏན་གྱི་ཡང་སྲིད་རིམ་བྱོན་བྱུང་བ་རྣམས་ལ་ཟེར།འདི་སྐུའི་གཅུང་ཆུང་ཤོས་དབོན་རྒན་ཞུ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཞེ་ན།སྐུའི་གཅུང་དང་པོ་ཀརྨ་བསམ་འཕེལ་དགུང་གྲངས་ལྔ་བཅུ་ལྷག་བཞེས་པ་དང་སྐུ་གཤེགས།དབོན་གཉིས་པ་ཀརྨ་ངེས་ལེགས་ཀྱང་དགུང་ལོ་ང་ལྔ་པར་སྐུ་གཤེགས།དབོན་ཆུང་ཤོས་ཀརྨ་བསམ་གཏན་དགུང་ལོ་དོན་བཞིའི་བར་བཞུགས་ཤིང༌། སི་ཏུ་ཆོས་འབྱུང་སྐུ་གཤེགས་རྗེས་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་བསྟན་པའི་གུང་ཤིང་མཛད་ནས་བཞུགས་པར་དབོན་རྒན་རིན་པོ་ཆེ་ཞེས་འབོད་སྲོལ་དེ་བྱུང་འདུགདེའི་ཡང་སྲིད་རིམ་བྱོན་ཀརྨ་ཐེག་མཆོག་བསྟན་འཕེལ་དང༌།ཀརྨ་ངེས་དོན་བསྟན་འཕེལ།ཀརྨ་བསམ་གཏན་བློ་གྲོས།ཀརྨ་བློ་གྲོས་རིན་ཆེན་རྣམས་བྱུང་ཡོད།
དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་བླ་མ་གདན་ཐོབ་བཞི་པ། བེ་རི་མཁྱེན་བརྩེ་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་བྱོན་པ་དེ་རྣམས་ཡིན་ཞིང༌། སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་ཀརྨ་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་འོད་ཟེར། དེ་ལ་བེ་རི་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་ཞེས་མཚན་གསོལ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི། འཁྲུངས་ཡུལ་དཀར་མཛེས་བེ་རི་རྒྱལ་པོའི་སྲས་སུ་འཁྲུངས་པས་ན་བེ་རི་ཞེས་པ་ཁྱིམ་ཚང་གི་མིང་དང༌། འཇམ་མགོན་ཀོང་སྤྲུལ་རིན་པོ་ཆེས་རྫོང་གསར་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་དབང་པོའི་ཞལ་བཞུགས་པའི་སྐབས་སུ་དེའི་གསུང་གི་སྤྲུལ་པར་ངོས་འཛིན་གནང་བས་ན་མཚན་དེ་ལྟར་ཐོགས། འོན་ཀྱང་རྫོང་གསར་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་ནི་གྲུབ་མཐའ་ས་སྐྱ་པ་ཡིན་ལ། བེ་རི་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་ནི་བཀའ་བརྒྱུད་པ་ཡིན།
དགོན་པ་འདིའི་བཤད་སྒྲུབ་ཀྱི་སྐོར་ལ།སྒྲུབ་མཆོད་ནི་ནག་རྒྱལ་ཕག་གསུམ་དང༌།མར་ལུགས་རྒྱུད་སྡེ་རྣམས་ཀྱི་སྒྲུབ་པ་འཆར་ཅན་མ་བཀའ་བརྒྱུད་སྤྱི་ལུགས་ལྟར་འདིར་གསལ་བཤད་ཀྱི་དགོས་གལ་མ་མཐོང༌།ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ནི་གོང་གསལ་ལྟར་སྤྱི་ལོ་1754ལོར་སི་ཏུ་ཆོས་འབྱུང་གིས་ལྔ་རིག་སློབ་གླིང་བཙུགས་པར་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པའི་བཤད་སྲོལ་ཧ་ཅང་དར།ཁམས་ཕྱོགས་འདིར་རིག་གནས་སློབ་གཉེར་བྱེད་ཡུལ་གྱི་ལྟེ་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཆགས་པ་མ་ཟད།སྨན་རྩིས་དང༌།སྒྲ་རིག་པའི་ཁྲིད་རྒྱུན་རྣམས་བོད་གངས་ཅན་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་གདལ་ཕྱིན་ཡོད་པ་རེད།སྤྱི་ལོ་1780 ལོ་ཡས་མས་ཙམ་ན་དབོན་ཀརྨ་བསམ་འཕེལ་གྱི་ཡང་སྲིད་དབོན་སྤྲུལ་དབང་གི་རྡོ་རྗེས་དཔལ་སྤུངས་དགོན་དུ་ན་རོ་ཆོས་དྲུག་གི་སྒྲུབ་ཁང་གསར་འཛུགས་གནང༌།དེར་ལོ་གསུམ་ཟླ་གསུམ་མཚམས་བཞུགས་ནས་ན་རོ་ཆོས་དྲུག་དང༌།མར་ལུགས་རྒྱུད་སྡེ་རྣམས་ཉམས་ལེན་དང་བསྙེན་སྒྲུབ་གནང་བའི་སྲོལ་བཙུགས།སྤྱི་ལོ་1866ལོར་ཙམ་ལ་ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་དཔལ་སྤུངས་ཡང་ཁྲོད་དུ་ནི་གུ་ཆོས་དྲུག་གི་སྒྲུབ་པ་ཐོག་མར་བཙུགས།ལོ་གསུམ་ཟླ་གསུམ་རིང་ལ་ནི་གུ་ཆོས་དྲུག་དང༌།ཤང་ལུགས་རྒྱུད་སྡེ་རྣམས་ཀྱི་བསྙེན་སྒྲུབ་དགོས་པའི་སྲོལ་གཏོད།དེ་ལྟར་དགོན་འདིར་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་སློབ་གཉེར་བྱེད་ཡུལ་གཙོ་བོར་ཞིག་ཆགས་པ་མ་ཟད།མར་ཤང་གཉིས་ཀྱི་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་གདམས་ངག་ཐམས་ཅད་འཆད་ཉན་སྒོམ་སྒྲུབ་བྱེད་ཡུལ་གཙོ་བོར་ཞིག་ཆགས་སྟབས།སྡེ་དགེའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཕྱི་ཕྱོགས་ཡུལ་གྲུ་མང་པོའི་བླ་དཔོན་རྣམས་ཀྱིས་དབུ་བླ་དང་མཆོད་གནས་གྱུར་ཡོད་པ་རེད།དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་བྱེས་བགྲོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྒར་འབོད་བྱེད་པར།ཤར་རྒྱལ་བ་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པ།བཀའ་དགོན་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུའི་མ་དགོན།ས་དགོན་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔས་སྨོན་ཡུལ།རྒྱ་བོད་ཧོར་གསུམ་འདུས་ས།རྒྱ་ནག་པོའི་ཡུལ་དུ་ཇ་ཞིང༌།འཇང་ཁྲ་མོའི་ཡུལ་དུ་འབྲས་ཞིང༌།བྱང་གདམ་རེ་མདོ་རུ་ཚྭ་ཞིང༌། གནམ་ས་ཕྱེད་བགོས་ཀྱི་བདག་པོ། འཛམ་གླིང་གཡས་བཞག་གི་བདག་པོ།སྡེ་རྫོང་ཁག་དགུ་ནས་ས་བོགས་དང་འབྲུ་ཁྲལ་ལེན་མཁན་ཡིན་ནོ། །ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཡོད་འདུག
དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་གྲྭ་རྩ་དང་དགོན་ལག་སྐོར་ལ།གྲྭ་རྩ་ཤོག་བཞི་ནི།①སེ་ཚ་ཨ་ལོ་གཉིས་ཀྱི་གྲྭ་པ་ལ་སེ་ལོ་ཤོག②ཕྱི་འབྲོག་པདྨ་རུ་བ་དང༌།འཛི་ཆུང་ཤོག་པ་གཉིས་ཀྱི་གྲྭ་པ་ལ་ཕྱི་འབྲོག་ཤོག③དཔེ་ཝར་ཆུ་ཉིན་སྲིབ་དང༌། དཔེ་ཁ།ཀཿ་ཐོག་བཅས་ཀྱི་གྲྭ་པ་ལ་དཔེ་ཝར་ཤོག④རྨེ་ཤོད། འཛིན་པ།གཏེར་ལྷུང༌།རྩམ་མདོ།ཧོར་པོ་སོགས་ཀྱི་གྲྭ་པ་ལ་ལྷ་རུ་ཤོག་ཟེར།དགོན་འདི་ཐོག་མར་འདེབས་སྐབས་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོས་བཀའ་ཡི་གནང་བ་ཐོབ་པའི་གྲྭ་ལྔ་བརྒྱ་ཡིན་ཡང༌།དུས་ཕྱིས་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་འདུས་པའི་འཁོར་ནི་སུམ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ཡོད།ཅེས་གསལ་བས་དཔྱད་དགོས་པ་སྣང༌།
དགོན་ལག་སྐོར་ལ། སྤྱིར་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་བཀའ་དགོན་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུའི་མ་དགོན་ཡིན་ཞེས་དགོན་ལག་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་ཡོད་པ་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་ཀྱང་དེ་དག་ཡུལ་གང་དང་དགོན་པ་གང་ཡིན་གསལ་པོར་འཁོད་པའི་ཡིག་ཆ་མ་རྙེད། སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཕྱི་ལོག་ཏུ་ཡོད་པའི་དགོན་པ་དཔལ་སྤུངས་རང་ནས་བླ་བསྐོས་བཏང་སྟེ་འཛིན་སྐྱོང་དགོས་པ་ནི། སྤུ་བོ་དགོན་ཁག་གཉིས། རྡོ་སྟོད་སྨད་གཉིས། མགོ་ལོག་རྒྱུད་སྡེ་དགོན་བཅས་ཡིན་ལ། གཞན་ཡང་རྒྱལ་རོང་དང༌། ནང་ཆེན་ཕྱོགས་སུ་དགོན་ལག་མང་པོ་ཡོད་འདུག སྡེ་འཁོར་དུད་ནི། སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་སྡེ་དུད་དཔལ་སྤུངས་རང་ནས་སྐུ་ཚབ་གཏོང་དགོས་པའི་སྡེ་པ་ལ། ཨ་ལོ་སྐུ་ཚབ་གཉིས། སེ་ཚ་སྐུ་ཚབ་གཅིག ཧོར་པོ་དང༌། རག་ཆབ། རྩམ་མདོ་གསུམ་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག འཛིན་པ་དང་གཏེར་ལྷུང་གཉིས་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག ཟུར་མང་རྣམ་རྒྱལ་གླིང་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག འདན་དྲན་ཐང་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག མདོ་གཞུང་རྒྱུད་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག རི་མདའ་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག དབོན་སྟོད་ལ་སྐུ་ཚབ་གཅིག་བཅས་དང༌། འབྲོག་ཁུལ་དུ་གོ་ཆེ་ལ་ཤེ་དཔོན་དཔོན་གཡོག་གསུམ། ཕྱི་འབྲོག་ནོར་མ་ཁག་གསུམ་ལ་དཔོན་རེ་རེ། རྟ་དཔོན་གཅིག་བཅས་བཏང་དགོས་ཤིང་ཡོད་པ་དང༌། གཞན་ཡང་ཕྱི་འབྲོག་ནང་དུ་ཤེར་སྡུད་དཔོན་གཡོག་ཁ་ཤས་དང༌། ཨ་ལོ་དང་རྣམ་རྒྱལ་གླིང་གཉིས་ལ་ཐོག་སྡུད་དཔོན་གཡོག་ཁ་ཤས་རེ་བཏང་ཞིང་ཡོད་པ་རེད། དེ་ཡང་སྐུ་ཚབ་རྣམས་ཀྱིས་འགན་རེས་ལོ་གསུམ་རེ་ཡིན་པ་དང༌། ཤེར་སྡུད་དང་ཐོག་སྡུད་ཀྱི་འགན་རེས་ནི་ཟླ་བ་དྲུག་རེ་ཡིན།
ས་བཅད་གཉིས་པ། ཀཿ་ཐོག་དགོན་པ།ཀཿ་ཐོག་དགོན་པ་ནི།
རབ་བྱུང་གསུམ་པའི་ས་ཡོས་སྤྱི་ལོ་1159ལོར་ཀཿ་དམ་པ་བདེ་གཤེགས་ཀྱིས་བཏབ། བོད་འདིར་གསང་སྔགས་སྙིང་མ་པའི་གདན་ས་ཆེན་པོ་དྲུག་གི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན། «ཁམས་ཕྱོགས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་»ལས་གསལ་བ་ལྟར་ན། སྐབས་དེར་དམ་ཆོས་འཆད་ཉན་སྒོམ་སྒྲུབ་བྱེད་མཁན་མི་ཉག་དང༌། གླིང་པ། ཁམས་ལྷོ་པ། གཙོང་ཁ། འཇང་པ། ཇི་ཧན་སོགས་ཕྱོགས་མཐའ་དག་ནས་ཡོང་མཁན་གྱི་སློབ་མ་སྟོང་ཕྲག་བཞི་ཙམ་དགེ་ཚུལ་སྒྲུབ། དབྱར་དུས་སུ་མདོ་སྔགས་ཀྱི་གཞུང་མང་པོ་དང༌། བཟོ་དང༌། གསོ་བ། སྒྲ། ཚད་མ། རྩིས་དཀར་ནག་སོགས་ལ་སློབ་གཉེར་གནང་བ་དང༌། དགུན་དུས་སུ་སྒོམ་གྲྭ་རྣམས་ལ་ཁྲིད་དང་དབང་ལུང་སོགས་གནང་བའི་སྲོལ་དར། སྐབས་དེར་ཉི་མ་རེ་ལ་ཆོས་ཐུན་བཅུ་གསུམ་ཙམ་རེ་གསུང་དགོས་པ་བྱུང༌། དེ་དུས་དགེ་འདུན་པ་ཁྲི་བརྒྱད་ལ་ཉེར་བ་ཚོགས་པ་ལས་ཁྲིམས་འཆལ་གྱི་སྤྱོད་པ་ཅན་དྲུག་ཅུ་ཁ་ལྷག་འདུལ་བའི་ཕྱག་ལེན་བཞིན་གཎྜིའི་སྒྲ་དང་བཅས་གནས་དབྱུང་མཛད། དེ་སྐབས་ཡོན་བདག་གི་གཙོ་བོ་དབོན་དགེ་ལུ་དང༌། མི་ཉག་ཏཱ་ཇིན། འཇང་རྒྱལ་པོ། གླིང་དགྲ་ལྷ་དར་རྒྱས། ཀོང་པོ་ཀ་ལེབ། ཤར་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་པོ། རྒྱལ་མོ་རོང་གི་རྒྱལ་པོ་སོགས་བོད་ཡུལ་སྟོད་སྨད་ཐམས་ཅད་ནས་ཞབས་ཏོག་དང་ཡོན་འབུལ་རྒྱ་ཆེན་པོར་བྱུང་ཡོད་པར་གསལ། ཞེས་དང༌། ཡང་དེ་ཉིད་ལས། ཀཿ་དམ་པ་བདེ་གཤེགས་ནས་རིམ་བཞིན་གཙང་སྟོན་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་དང༌། རྒྱལ་ཚབ་གསང་བདག་བྱམས་པ་འབུམ་སྟེ། དམ་གཙང་བྱམས་གསུམ་དུ་གྲགས་པ་རྣམས་ནས། ཀཿ་ཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་གྱི་བར་གདན་རབས་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་ཐམ་པ་དང༌། བླ་རབས་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ་རྩ་གསུམ་བྱོན་ཡོད་པར་གསུངས། ཞེས་སོ།།
གནས་འདིར་ཀཿ་ཐོག་དགོན་པ་ཆགས་པའི་སྐབས་སུ་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་དང༌། སྡེ་དགེ་ཞེས་པའི་ཡུལ་མིང་རྣམས་བྱུང་མེད་པ་མ་ཟད།ཀཿ་ཐོག་གི་ཡུལ་འདིའི་འགོ་དཔོན་ཇི་འདྲ་ཡོད་པ་ཁ་གསལ་ཅན་གྱི་ཡིག་ཆ་མ་མཐོང༌།ཀཿ་དམ་པ་བདེ་གཤེགས་གླིང་གི་ལྷ་སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་སྐུ་གཤེགས་སར་ཕེབས་སྐབས་དཔའ་རྒྱ་ཚའི་ཁྲ་རྨོག་དང༌།གྲི་ཡ་ཟི་སྐར་ཕྲན་རྣམས་ཕྱག་ཏུ་འབྱོར་བ་རྣམས་ཀཿ་ཐོག་གི་ནང་རྟེན་དུ་བཞུགས་པར་གསལ་བ་ལྟར་ན། སྐབས་དེར་ཡུལ་འདིའི་འགོ་དཔོན་ཕལ་ཆེར་གླིང་གིས་བྱས་ཡོད་པར་སེམས།སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་མཇུག་ཙམ་ན་ས་དམར་སྟོང་དཔོན་བདེ་ཆེན་བསོད་ནམས་བཟང་པོ་མ་ཡུམ་འདས་པའི་དགོངས་རྫོགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་ཀཿ་ཐོག་ཕེབས་སྐབས།ཀཿཐོག་གྲུབ་ཐོབ་ཆོས་ཀྱི་རྡོ་རྗེས་ལུང་བསྟན་ལྟར་སྟོད་ཕྱོགས་སུ་བྱོན་པ་དེང་དུས་ལྕང་ར་གྲོང་འདིར་སླེབས་པ་དང༌།སྐབས་དེར་ཡུལ་འདིའི་བདག་པོ་ལྕགས་རའི་གླིང་ཆེན་པོ་བདག་དྲུང་ཟེར་བ་བཞུགས་པ་དེའི་མདུན་བློན་ཆགས་པ་ལས་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་བྱུང་བ་གོང་གསལ་ལྟར་རོ།།
དེ་ལྟར་དགོན་པ་འདིའི་དགོན་བདག་གཙོ་བོ་ཀཿ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང༌།རྨོག་རྩ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན།དྲི་མེད་ཞིང་སྐྱོང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན།ཀཿ་ཐོག་དགེ་རྩེ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན།ཀཿ་ཐོག་སི་ཏུ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཡིན་འདུགདགོན་འདི་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་མངའ་ཁོངས་སུ་གྱུར་ཚུལ་དང༌།སྡེ་དགེའི་དབུ་བླ་མཛད་ཚུལ་སྐོར་ «ཁམས་ཕྱོགས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་»ལས།ཆོས་སྡེ་འདིའི་བཤད་སྒྲུབ་འཛུགས་རྟེན་དང་ཚོགས་པའི་གཏོང་སྒོ་སོགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ནི། }༼ཆད་པར་དོགས།༽་ཆེས་རྗེ་དམ་པ་བདེ་གཤེགས་སྐུ་རིང་ལ། ཧོར་པོ་དཔོན་དགེ་ལུ་དང༌། མེ་ཉག་ཏཱ་ཇིན། འཇང་རྒྱལ་པོ། གླིང་དགྲ་ལྷ་དར་རྒྱས། ཀོང་༼ཆད་པར་དོགས།༽0ོ་ཀ་ལེགས་སོགས་ཀྱིས་ཡོན་བདག་བགྱིས་ཏེ། གཙུག་ལག་ཁང་རྟེན་དང་བརྟེན་པར་བཅས་བཞེངས་པའི་མཐུན་རྐྱེན་བསྒྲུབས། དགེ་འདུན་པའི་འཚོ་བ་ནི་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་སྲོལ་ལྟར་བསོད་སྙོམས་ལ་བརྟེན་ནས་ཟས་གོས་སྒྲུབ་པ་ལས་ཕུགས་ནོར་འཆང་བའི་སྤྲོས་པ་མ་མཛད། དེ་རྗེས་བླ་རབས་དང་དྲུང་རབས་རྣམས་ཀྱི་སྐབས་ཀྱང༌། འཚོ་བ་བསོད་སྙོམས་ལ་བརྟེན་པའི་སྲོལ་བཟང་རྒྱུན་འཁྱོངས་སུ་བྱུང་བར་མངོན། དེ་བར་ཆོས་སྡེ་སོ་སོའི་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་རང་རང་གི་ཕྲིན་ལས་ཆེ་ཆུང་ལས་ང་དང་ཁྱོད་ཀྱི་སྡེ་ཆེར་མ་བྱུང༌། རབ་བྱུང་བཅུ་པའི་སྐོར་ཚུན་ཆད་བོད་ལྗོངས་སྤྱི་དང་ཁྱད་པར་མདོ་སྨད་འདིར་ཆོས་ལུགས་རང་རང་གི་ཕྱོགས་ཁག་བཟུང་ནས་དགོན་སྡེ་གསར་ཆགས་མང་པོས་སྡེ་རིས་སོ་སོར་ཕྱེས་པ་ལས། དགོན་པ་འདི་ཡང་ཆོས་རྒྱལ་སྡེ་དགེའི་མངའ་རིས་སུ་གཏོགས་པ་མ་ཟད་ཡབ་མེས་རྣམས་ཀྱི་བསྟི་གནས་ཡིན་པའི་བདག་རྐྱེན་དང༌། ཀློང་གསལ་སྙིང་པོའི་སྐབས་སྡེ་དགེ་ཆོས་རྒྱལ་སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་དང་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ་བ་ལས་སྡེ་དགེའི་དབུ་བླ་ཁག་ལྔའི་གཙོ་བོར་ལྟ་བུར་བཀུར། བསོད་ནམས་ལྡེའུ་བཙན་སྐབས་སུ་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་དང༌། དྲི་མེད་ཞིང་སྐྱོང་དུས་སུ་སྡེ་དགེ་ས་དབང་བློ་གྲོས་བཟང་པོ་དང༌། དགེ་རྩེ་པཎ་ཆེན་སྐབས་སུ་དབང་བཟང་མོ། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོའི་དུས་ལྷ་སྲས་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་སོགས་ཆོས་རྒྱལ་རྣམས་དང་རིམ་པར་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་བ་ལས་སྡེ་དགེ་གཞུང་གཉེར་དགོན་པ་ཡིན་རྒྱུར་ཆགས་འཇོག་ཐོག་སྔོན་དུས་འཁོར་ནག་དུད་གྲངས་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་དང༌། གཟིག་རུས་སུམ་ཅུ་སོ་ལྔ་ཞེས་ཞིང་པ་དུད་གྲངས་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་དང༌། འབྲོག་དུད་སུམ་ཅུ་སོ་ལྔ་ལས་འབྲུ་རིགས་དང༌། མར་འཁྱུར་ལོ་ལྟར་ལེན་རྒྱུ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚོའི་སྐུ་དུས་བཤད་གྲྭའི་རྟེན་དུ། ས་ངན་དང༌། སྒ་རྗེའི་དུད་གྲངས་ཚང་མའི་ས་ཞིང་དང༌། ཧོར་པོ་བརྡ་ཆེའི་ས་ཞིང་ཡོངས་རྫོགས། གཞན་ཡང་ཧོར་པོ། དཔལ་ཡུལ་འབྲི་ཆུ་ཁ། དུས་དེ་ཝར། ཨོ་ཚེ་རི་གཤོང༌། རག་ཆབ། རྡོ་ཀུག་རྫོགས་གསུམ་གྱི་དུད་ཚང་མང་པོ་བཤད་སྒྲུབ་ཀྱི་རྟེན་རྩ་གཏན་འཇག་ཐོབ་པ་རེད། ཅེས་གསུངས་སོ།།
གཞན་ཡང་ཀཿ་ཐོག་ནི་སྡེ་དགེའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པ་སྟེ།ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བཤད་སྒྲུབ་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་པ་དར་སྔ་ཤོས་ཞིག་ཡིན་པ་ནི།སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་ཀཿ་དམ་པ་བདེ་གཤེགས་ཀྱི་དུས་ནས་ཡུལ་འདིར་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པའི་འཆད་ཉན་གྱི་རྒྱུན་རྒྱ་ཆེར་དར་ཚུལ་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་དང༌།དེ་ནས་གདན་རབས་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུའི་བར་རིག་གནས་སློབ་གཉེར་གྱི་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག ལྷག་པར་རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་མེ་རྟ་སྤྱི་ལོ་1906 ལོར་ཀཿ་ཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོས་སྡེ་དགེ་གཞུང་གིས་གཟིགས་སྐྱོང་འོག་ཀཿ་ཐོག་གཞུང་བརྒྱའི་བཤད་གྲྭ་གསར་འཛུགས་གནང༌། ལོ་ལྔའི་རིང་ཐོས་བསམ་བག་ཆགས་འཇོག་པའི་གཞུང་བརྒྱ་དང༌། བསམ་པས་སྒྲོ་འདོགས་བཅད་པའི་གཞུང་ཉེར་ལྔ། སྒོམ་པས་ཉམས་སུ་ལེན་པའི་གཞུང་ལྔ་བཅས་ལ་སློབ་གཉེར་དགོས་པའི་སྒྲིག་སྲོལ་གཏན་འབེབ་གནང༌། རྒྱུད་སྡེ་སློབ་གྲྭ་དང༌། རིག་གནས་སློབ་གྲྭ་ཞེས་འཛིན་གྲའི་དབྱེ་བ་ཕྱེས། སྡེ་དགེའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཡུལ་སྡེ་མང་པོ་དང་། རྒྱལ་རོང་དང༌། འཇང་ཡུལ། རྡོ་མགོ་ལོག་སོགས་མདོ་ཁམས་ཡུལ་གྲུ་མང་པོ་ནས་ཡོང་བའི་སློབ་གཉེར་པ་སྟོང་ཚོ་མང་པོ་འདུས་ཤིང༌། མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་ལ་མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་ཀཿ་ཐོག་བཤད་གྲྭ་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད།
ས་བཅད་གསུམ་པ། དཔལ་ཡུལ་དགོན་པ།
དཔལ་ཡུལ་དགོན་ནི།རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ཤིང་སྦྲུལ་སྤྱི་ལོ་1665 ལོར་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་རབས་གསུམ་པ་ཁྲི་ཆེན་སངས་རྒྱས་བསྟན་པའི་བཀའ་ལུང་བཞིན་དཔལ་ཡུལ་རིག་འཛིན་ཀུན་བཟང་ཤེས་རབ་ཀྱིས་བཏབ།གཙོ་བོ་མཁས་གྲུབ་ཀརྨ་ཆགས་མེད་དང༌།གནམ་ཆོས་མི་འགྱུར་རྡོ་རྗེ་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་གདམས་ངག་གི་རྒྱུན་འཛིན་པ་ཡིན་པས་གདམས་ངག་གི་གྲུབ་མཐའ་བཀའ་བརྒྱུད་པ་དང༌། མིང་གི་གྲུབ་མཐའ་རྙིང་མ་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་གྱུར་ཡོད།དོན་གྱི་གནས་སྟངས་ངོ་མ་དེ་ཕྱི་ལྟར་ན་རྙིང་མ་པ།ནང་ལྟར་ན་བཀའ་བརྒྱུད་པ།གསང་བ་ལྟར་ན་བཀའ་རྙིང་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་གདམས་ངག་ཉམས་ལེན་བྱེད་མཁན་གྱི་དགོན་པ་ཞིག་ཡིན།
དགོན་པའི་རྩ་འཛུགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་ནི། «ཁམས་ཕྱོགས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་»ལས། གཙོ་བོ་བསྟན་པའི་བདག་པོ་རྒན་གཞོན་རྣམ་པ་དང༌། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་སྤྲུལ་པའི་སྐུ་རྣམ་དང༌། མཁན་ཆེན། མཁན་པོ་བཅས་དང༌། ཚོགས་གྲལ་ན་བླ་མ་རྡོ་རྗེ་སློབ་དཔོན། དབུ་མཛད། ཆོས་ཁྲིམས་གསར་རྙིང་རྣམས་དང༌། བླ་བྲང་ནང་དུ་གཉེར་པ་དང༌། ཕྱག་མཛོད། མི་ཆེན། དགེ་བསྐོས། ཚོགས་ཆེན་བཅས། དེ་རྣམས་རང་རང་གི་འོས་འགན་འཕྲལ་སྒྲུབ་དང༌། གནད་དོན་ཕྲན་ཚེག་རིགས་རང་གིས་ཐག་བཅད་པ་རྣམས་གོང་དུ་སྙན་གསན་ཕུལ་བ་དང༌། རང་གིས་ཐག་མ་ཆོད་པའི་རིགས་རྣམས་བསྟན་པའི་བདག་པོ་ལ་སྙན་གསེང་བཀའ་སྐོར་དང༌། ཡང་ན་རྒྱས་འཛོམས་བཀའ་ཤག་མི་སྣ་རྣམས་འདུས་ནས་གྲོས་མོལ་ཐོག་ཐག་གཅོད་རྒྱུ། དོན་ཆེན་རིགས་དགོས་གལ་བྱུང་ཚེ་སྡེ་དགེའི་མཐོ་རིམ་མི་སྣ་ལ་ཞུ་གཏུག་གིས་ཐག་བཅད་རྒྱུ་བཅས། དགོན་པ་ནང་གི་དབང་འཛིན་པའི་གོ་གནས་ཀྱང༌། ཐོག་མར་བསྟན་པའི་བདག་པོ་ནི། རིག་འཛིན་ཀུན་བཟང་ཤེས་རབ་ནས་ད་ལྟའི་བར་སྨོས་ན། རིག་འཛིན་ཀུན་བཟང་ཤེས་རབ་ནི། སྤྲུལ་པའི་སྐུ་ཞེས་པའི་མཚན་དམིགས་བསལ་མེད་ཀྱང་མཁས་བཙུན་གཉིས་ཀྱི་སྙན་པས་ཁྱབ་པ། མཁས་གྲུབ་ཀརྨ་ཆགས་མེད་སོགས་དམ་པ་མང་པོས་རྗེས་སུ་བཟུང་ཞིང་གཟེངས་བསྟོད་གནང་བ། ཆོས་རྒྱལ་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོས་དབུ་ཡི་མཆོད་གནས་སུ་བསྐུར་ཞིང་བསྟན་པའི་བདག་པོར་བསྐོ་བཞག་གནང༌།དེ་ནས་རིམ་བཞིན་གདན་རབས་ལྔའི་བར་དུ་ཐུགས་སྲས་སློབ་མ་རྣམས་ལ་བསྟན་པ་གཏད་ནས་འཛིན་སྐྱོང་གནང་བ་ལས་དགོན་པའི་སྤྲུལ་སྐུའི་མཚན་མ་བྱུང༌། གདན་རབས་དྲུག་པ་ཀརྨ་འགྱུར་མེད་ནི། རྒྱལ་བ་ཀརྨ་པ་བདུད་བདུད་རྡོ་རྗེས་ཀརྨ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྤྲུལ་སྐུར་ངོས་འཛིན་གནང་ནས་བསྟན་པའི་བདག་པོར་གྱུར། དེ་ནས་བཟུང་དཔལ་ཡུལ་ཀརྨ་ཡང་སྲིད་རིམ་བྱོན་རྣམས་བསྟན་པའི་བདག་པོར་གྱུར། ཞེས་སོགས་གསལ་བ་ལྟར་རོ།།
དེ་ལྟར་དཔལ་ཡུལ་དགོན་གྱི་བསྟན་བདག་དཔལ་ཡུལ་ཀརྨ་ཡང་སྲིད་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་དང༌།གྲུབ་དབང་པད་རྣམ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན།རྫོང་ནང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཀྱིས་དཔལ་ཡུལ་དགོན་གྱི་བསྟན་དོན་རྒྱ་ཆེན་སྒྲུབ་གནང་མཛད་པ་མ་ཟད།སྡེ་དགེའི་བསྟན་ཆུས་ལ་ཡང་ཞབས་འདེགས་ཀྱི་མཛད་རྗེས་མི་དམན་པར་འཇོག་ཡོད།སྡེ་དགེའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཕྱིར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་དཔལ་ཡུལ་དགོན་ལག་མང་པོ་ཞིག་མགོ་ལོག་དང༌། ཉག་རོང༌།ཨ་མདོ་སོགས་སུ་ཡོད་པར་གསལ།
ས་བཅད་བཞི་པ། རྫོགས་ཆེན་དགོན་པ།
རྫོགས་ཆེན་དགོན་པ་ནི།རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ཤིང་གླང་སྤྱི་ལོ་1685ལོར་རྫོགས་ཆེན་པ་པདྨ་རིག་འཛིན་ཁམས་ཕྱོགས་སུ་ཕེབས་པ་དང་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་གསུམ་པ་ཁྲི་ཆེན་སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་དང་ཞལ་མཇལ།སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོས་སྦྱིན་བདག་གནང་ཞིང་ཞལ་བཀོད་ལྟར།སྡེ་དགེ་རུ་དམ་ལུང་པར་རྫོགས་ཆེན་ཉམས་ལེན་བྱ་ཡུལ་གྱི་དགོན་པ་བཏབ་པ་ལ་རྫོགས་ཆེན་དགོན་ཞེས་པའི་མིང་ཆགས།གསང་སྔགས་རྙིང་མའི་གདན་ས་ཆེན་པོ་དྲུག་གི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན།འདི་ཉིད་རྫོགས་ཆེན་དགོན་པའི་གདན་རབས་དང༌།གདན་ཐོབ་རིམ་པ་དང་པོའི་བླ་མ་ཡིན།སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་འགྱུར་མེད་ཐེག་མཆོག་བསྟན་འཛིན།སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་ངེས་དོན་བསྟན་འཛིན་བཟང་པོ།སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པ་མི་འགྱུར་ནམ་མཁའི་རྡོ་རྗེ།སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ཀྱི་རྡོ་རྗེ།སྐུ་ཕྲེང་དྲུག་པ་འཇིགས་བྲལ་བྱང་ཆུབ་རྡོ་རྗེ།སྐུ་ཕྲེང་བདུན་པ་བསྟན་འཛིན་འཇིགས་བྲལ་ལྷུན་པོ་རྣམས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད།དེ་དག་གིས་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཀྱི་བསྟན་ཆུས་ལ་ཞབས་འདེགས་གང་ལེགས་ཞུས་ཡོད་པར་རེད།རྫོགས་ཆེན་དགོན་པའི་གདན་ཐོབ་རིམ་པ་གཉིས་པ་ནི།རྫོགས་ཆེན་དཔོན་སློབ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཡིན་ཀྱང་འདིའི་སྐོར་ཀྱི་ཡིག་ཆ་མ་རྙེད།རྫོགས་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་དང༌།རྫོགས་ཆེན་དཔོན་སློབ་གཉིས་ཀྱི་འོག་ཏུ་བསྟན་པའི་བདག་པོ་ཀུན་འབྲུག་གླིང་གསུམ་ཞེས་གྲགས་པ་རྣམས་ཀྱི་གདན་ཐོབ་རིམ་པ་མདོར་བསྡུས་ཙམ། «ཁམས་ཕྱོགས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་»ལས།རྫོགས་ཆེན་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཕྲེང་རྣམས་ཀྱི་ཚེ།དཔོན་སློབ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང༌།སྐུ་ཞབས་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན།ཀུན་བཟང་དང༌།འབྲུག་པ།གླིང་སྤྲུལ་རིམ་བྱོན་སོགས་རྫོགས་དགོན་མཆོག་སྤྲུལ་རྣམས་ཀྱི་སྐུ་ཕྲེང་མང་ཉུང་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་ལས།དཔོན་སློབ་ནམ་མཁའ་གསལ་གྱི་སྐུ་ཕྲེང་ནི་པདྨ་རིག་འཛིན་གྱི་སྐུ་ཕྲེང་དང་གྲངས་མཉམ་ཞིང༌།དེ་ལ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་དང་གཉིས་པ་གཉིས་ཀྱིས་གདན་སའི་རྒྱལ་ཚབ་འགན་བཞེས་དངོས་སུ་མཛད།སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་མན་ཆད་ཀྱི་སྐུ་ཕྲེང་རྣམས་ཕལ་ཆེར་གྲུབ་དབང་མཆོག་གི་སྐུ་ཕྲེང་དང་ན་མཉམ་གྱུར་སྟབས།གདན་སའི་འགན་གཙོ་བཞེས་མཁན་མིན་ཡང༌།ཁོང་ཟུང་ལ་བསྟན་བདག་མཆོག་སྤྲུལ་རྣམ་གཉིས་ཞུ།དེ་རྗེས་ཤྲཱི་སེང་ཆོས་གྲྭའི་དབུ་འཛུགས་མཁན་རྒྱལ་སྲས་གཞན་ཕན་མཐའ་ཡས་ཀྱི་ཡང་སྲིད་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་ལ་སྐུ་ཞབས་སྤྲུལ་སྐུ་ཞེས་ཟེར།དེ་ཡང་བསྟན་བདག་གི་གྲལ་དུ་བརྩིས་པས་བསྟན་བདག་རྒྱལ་བ་རྣམ་གསུམ་དུ་གྲགས། རྫོགས་ཆེན་རིན་པོ་ཆེའི་གསེར་ཁྲིའི་གཡས་གཡོན་དུ་དཔོན་སློབ་དང༌། སྐུ་ཞབས་རྣམ་གཉིས་བཞུགས་ཤིང་དེ་གཉིས་ཐོབ་ཐང་དང་དབང་ཆ་སོགས་ཕལ་ཆེར་མཉམ། གཞན་ཡང་རྫོགས་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པའི་སྐབས་སུ་གླིང་འབྲུག་གཉིས་ཀྱིས་གདན་ཚབ་ཀྱི་ཐུགས་འགན་རྒྱ་ཆེར་བཞེས་པ་དང༌། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པའི་དུས་མཆོག་སྤྲུལ་བདེ་མཆོག་རྡོ་རྗེ་དང༌། རྫོགས་ཆེན་ཀོང་སྤྲུལ་རྣམ་གཉིས་ལ་བདེ་ཀོང་གཉིས་ཞེས་བར་སྐབས་སུ་ཐུགས་འགན་རྒྱ་ཆེར་བཞེས་གནང༌། རྫོགས་ཆེན་མཁྱེན་བརྩེ་ཡང་དེ་མཚུངས་ཡིན་ཞིང་ཁོང་རྣམས་ནི་བསྟན་བདག་རྣམ་གསུམ་གྱི་རྒྱལ་ཚབ་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ། ཀུན་འབྲུག་གླིང་གསུམ་དུ་གྲགས་པའི་མཆོག་སྤྲུལ་རྣམས་ནས་ཀྱང་གདན་ཚབ་ལྟ་བུའི་ཐུགས་འགན་རྒྱ་ཆེར་བཞེས་སྟབས་ཐོབ་ཐང་དང་དབང་ཆ་ཡང་ཆེན་པོ་ཡོད། ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ།།
སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཕྱི་ལོག་ཏུ་ཡོད་པའི་རྫོགས་ཆེན་དགོན་ལག་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་མགོ་ལོག་དང༌།ཆུ་དམར།གཞན་ཡང་ཨ་མདོའི་ཡུལ་གྲུ་སྟོད་སྨད་རྣམས་ཀྱི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཕྱོགས་ཙམ་མཐོང་བ།རྫོགས་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་གླིང་ཚང་རྒྱལ་པོ་དང༌།སོག་ཨོ་རེད་རྒྱལ་པོ།ལྕགས་ལ་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་དབུ་བླར་བཀུར་ཞིང་ཡོད་པ་རེད།སྡེ་འབངས་ལ་འབྲོག་རུ་ཤོག་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད།ཤོག་ཆུང་གཉིས་དང་ཉི་ཤུ་ཞེས་ཕྱིས་སུ་དུད་གྲངས་བདུན་བརྒྱ་ཙམ་ཡོད་ལ་དགོན་འདིའི་གྲྭ་རྩའི་ཁོངས་རོང་འབྲོག་ས་ཆ་གཞན་ལ་ཡང་མང༌།ཞེས་སོགས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་གསལ།
ས་བཅད་ལྔ་པ། ཞེ་ཆེན་དགོན་པ།
ཞེ་ཆེན་དགོན་པ་ནི། ཞེ་ཆེན་རབས་འབྱམས་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་འགྱུར་མེད་ཀུན་བཟང་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་རབ་བྱུང་བཅུ་གསུམ་པའི་ཤིང་སྟག་སྤྱི་ལོ་1734 ལོར་ཕྱག་བཏབ། དེ་ནས་དགོན་བདག་གཙོ་བོ་ཞེ་ཆེན་རབ་འབྱམས་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང༌། ཞེ་ཆེན་རྒྱལ་ཚབ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་ཡིན་ཞིང༌། དེ་དག་གིས་སྡེ་དགེའི་སྲིད་དོན་ལ་ཞབས་ཞུས་གང་གནང་དང༌། སྐུ་ཕྲེང་གང་ཞིག་རྒྱལ་རབས་གང་གི་དབུ་བླ་མཛད་པ་སོགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་མ་རྙེད། དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས།དགོན་པ་འདི་ཞེ་ཆེན་རབ་འབྱམས་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོས་བཏབ་ཚུལ་དང༌།སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ཆེན་སངས་རྒྱས་བསྟན་པས་གཟིགས་སྐྱོང་ཐོབ་ཚུལ་སོགས་བྲིས་འདུག་ཀྱང་ཁུངས་ཡོད་མེད་མ་ངེས།གང་ཞེ་ན།གུ་བཀྲའི་རྙིང་མའི་ཆོས་འབྱུང་ལས།སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་བཅུ་གཅིག་པ་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་རིག་འཛིན་(1786་1847AདུD)གྱི་བར་དུ་རྒྱལ་རབས་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་དགོན་པ་གང་ཞིག་བཞེངས་པ་དང༌།བླ་མ་གཙོ་བོར་གང་ལ་བྱེད་པ་གསལ་བཤད་གནང་བའི་ནང་ཞེ་ཆེན་དགོན་པའི་སྐོར་གཅིག་ཀྱང་གསུངས་མེད་པ་དང༌།སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་ཉིད་ཀྱིས་བྲིས་པའི་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུ་ཡང་ཞེ་ཆེན་དགོན་པའི་སྐོར་གཏན་ནས་གླེང་མི་འདུགསྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་དབུ་བླ་ཁག་ལྔ་ཞེས་པའི་སྲིད་དོན་གྱི་ཕྱག་རོགས་ལས་ཁུངས་ལྟ་བུ་འདི་ཡང་ཕལ་ཆེར་རྒྱལ་རབས་བཅུ་གསུམ་པ་འཆི་མེད་རྟག་པའི་རྡོ་རྗེའི་(1840་1896AདུD)སྐབས་ཙམ་ནས་བྱུང་བར་སེམས་པས་སླད་ནས་དཔྱད་དགོས།
སྡེ་དགེའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཕྱི་ལོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཡོན་བདག་དང༌།དགོན་ལག་སྐོར་ལ།ཞེ་ཆེན་རབ་འབྱམས་དང༌། རྒྱལ་ཚབ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་འདི་དག་གླིང་ཚང་རྒྱལ་པོ་དང༌།ལྷ་ཐོག་རྒྱལ་པོ་སོགས་ཀྱི་དབུ་བླ་ཡིན་ཞིང༌།དགོན་ལག་ཡང་ཉག་རོང་དང༌། རྒྱལ་རོང༌། མགོ་ལོག་ཨ་མདོ་སོགས་ཀྱི་ས་ཁུལ་དུ་ཡོད་པར་ས་གནས་དེ་དག་གི་དགོན་པ་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུ་གསལ་ཡང༌། དེ་དག་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་མཇུག་བསྡོམ་བྱས་པ་ཞིག་མ་མཐོང་སྟབས་དགོན་ལག་ཇི་ཙམ་ཡོད་པ་ཞིབ་པར་སྨྲ་མ་ཤེས།
བསམ་ཚུལ་འབྲི།
དགོན་ཆེན་དགོན།