བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་སྙིང་བསྡུས་ཞེས་བྱ།
བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་སྙིང་བསྡུས།
ཡོང་ཁུངས། དྲ་བ།
རྩོམ་པ་པོ་དྲ་ཞབས་རྣམ་རྒྱལ།
༄༅། །བོད་གངས་ཅན་ཞེས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་འདི་ཉིད། ཆེས་སྔ་བའི་དུས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ཆ་ཤས་རྒྱ་ཆེ་བ་རྒྱ་མཚོ་ཡིན་པ་དང༌། རིམ་གྱིས་མཚོའི་རྒྱུན་སྐམ་ནས་ཡུལ་ལྗོངས་ཆགས། དེ་ནས་མིའི་འགྲོ་བ་བྱུང་ཞིང༌། དེ་ཡང་མིའི་འགྲོ་བ་ནི་འཕགས་མཆོག་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཕ་སྤྲེའུ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དང༌། མ་སྒྲོལ་མའི་རྣམ་སྤྲུལ་མ་བྲག་སྲིན་མོ་གཉིས་དུས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་རེད། གངས་ཅན་བོད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁྱོན་ནི་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་འབུམ་ ༢༥ ཡིན་ཞིང༌། རྒྱ་ཁྱོན་དེ་ནི་བལ་ཡུལ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ལྔ་བཅུ་ཙམ་ཞིག་ཡིན་པ་དང༌། ཁོར་ཡུག་ནི། ཤར་དུ་རྒྱ་ནག་དང༌། སོག་པོ། ནུབ་ཏུ་བལ་ཡུལ་དང༌། རྒྱ་གར། པ་ཀི་སི་ཐན། ཨབ་གྷ་ནི་སི་ཏན། བྱང་དུ་ཏུར་ཀི་སི་ཏན་ཤིང་ཅང་དང༌། ཨུ་རུ་སུ། ལྷོ་རུ་འབྲུག་དང༌། རྒྱ་གར། འབར་མ། བྷང་ལ་སྡེ་ཤི་བཅས་ཀྱི་དབུས་སུ་གནས་ཡོད། དེ་ལྟ་བུའི་རྒྱ་ཁྱོན་ཅན་གྱི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དེར་སྟེང་ལ་རྗེ་དང༌། འོག་ལ་འབངས་ཀྱི་རྣམ་དབྱེ་དར་ཏེ་ཕྱི་ལོ་མ་བྱུང་བའི་ལོ་ ༡༢༧ གོང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་བྱུང་བ་ནས་བཟུང་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མའི་བར་མི་ལོ་དགུ་བརྒྱ་ལྷག་གི་རིང་ཆོས་དང་སྲིད་ཀྱི་བྱུང་བ་མཐའ་ཡས་པ་ལས། འདིར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྐབས་སོ་སོར་བོད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་དང་དཔུང་པ་མཉམ་གཤིབས་དང་འགལ་ཟླ་གདོང་གཏུགས་ཇི་བྱས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གལ་ཆེན་ཁག་གཅིག་ཟུར་འདོན་གྱིས་བོད་རང་བཙན་གྱི་ཁུངས་སྐྱེལ་ངོ་སྤྲོད་རགས་བསྡུས་ཤིག་བྱེད་ཀྱི་ཡིན།
བོད་རྒྱལ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ།
《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》ལས། ཡུལ་སྤུ་བོའི（སྤོ་བོ）ཡུལ་ནས། སྤུ་མི་མོ་བཙན་བྱ་བའི་རུམ་ནས་ཐེ་བྲང་སྤུན་དགུ་སྐྱེས་པའི་ཆུང་དག་ཐེ་བྲང་མང་སྙ་ཨུ་བེ་ར་བྱ་བ། ལྕེས་གདོང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་ཁེབས་པ། ཕྱག་སོར་དྲ་བས་འབྲེལ་བ། ཤིན་ཏུ་གདུག་རྩུབ་དང་ནུས་མཐུ་ཆེ་བ་གཅིག་བྱུང་བས། འདི་མཐུ་དྲགས་བཤུག་དགོས་ཟེར་ནས། སྤུ་བོའི་ཡུལ་གྱི་བོན་ནུས་མཐུ་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་ཐེ་བྲང་སྐྱས་འདེབས་བྱས་ནས། བོད་དུ་བཤུགས（སྤྱུགས）པ་ལ། དེར་བོད་ཀྱི་མི་རྗེ་འཚོལ་བ་དང་འཕྲད་ནས་ཁྱོད་ཅི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་བྱས་པས། ང་སྤུ་བོའི་ཡུལ་གྱི་མི་གཅིག་ཡིན་བྱས་པ། འོ་ན་ལག་སོར་དང་ལྕེ་ངོ་མཚར་ཆེ་བ་གཅིག་འདུག ཁྱོད་ལ་ནུས་མཐུ་འདྲ་བ་ཅི་ཡོད་བྱས་པས། ཁོ་ན་རེ། ནུས་མཐུ་དང་རྫུ་འཕྲུལ་ཆེ་དྲགས་པས་བཤུགས་པ་ཡིན་ཟེར། འོ་ན་ངེད་ཀྱེ་རྗེ་བཅོལ་ལོ་བྱས་ནས་གཉའ་བའི་ཁྲི་ལ་བླངས། ཞེས་པ་ལྟར། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་འདི་བོད་ཀྱི་ཡ་གྱལ་སྤུ་བོའི་ཡུལ་ཏེ་ད་ལྟ་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་སྤོ་བོ་རྫོང་དང་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་བྱོན་མ་མངོན་པར་གསལ་ཞིང་། ཁོང་གི་མ་ཡུམ་ནི་སྤུ་ཡུལ་གྱི་བུད་མེད་མོ་བཙན་བྱ་བ་དེ་ཡིན་པ་དང་། 《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དོན་ཆེན་རེའུ་མིག》ལྟར་ན་ཁོང་ནི་སྤྱོ་ལོའི་སྔོན་གྱི་126ལོར་བོད་ཀྱི་བཙན་པོར་མངའ་གསོལ་བ་ཡིན་ལ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གི་བོད་སྤྱི་ལ་དབང་བའི་བཙན་པོའམ་རྒྱལ་པོ་དང་པོ་ཡིན། ཁོང་གི་མཛད་རྗེས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་ན། ཁོང་གིས་སྐབས་དེའི་མཐའ་འཁོར་དུ་གནས་པའི་མཆིམས་ཡུལ་དང་གནུབས་ཡུལ་སོགས་རྒྱལ་ཕྲན་རྣམས་ཕམ་པར་མཛད་དེ་དེ་དག་རང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་བསྡུས་ཤིང་། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཅེས་པའི་རྒྱལ་ཕྲན་དེ་ཐོག་མར་བཙུགས་ནས་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད། ཕོ་བྲང་ཡུམ་བུ་བླ་སྒང་དང་གནས་མཁར་གཡུང་དྲུང་ལྷ་རྩེ་སོགས་བཞེངས། ཕྱི་བློན་དང་ནང་བློན་བསྐོས་ཏེ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཕྲིན་ལས་གལ་ཆེན་རྣམས་མོལ་བསྡུར་ཐག་གཅོད་མཛད་པ་དང་། ནང་གི་སྐུ་སྲུང་དང་ཕྱིའི་སོ་ཁ་སྲུང་བའི་དམག་དཔུང་གི་སྒྲིག་གཞི་བཙུགས་པས་རྒྱལ་སྲིད་སྲ་བརྟན་དུ་མཛད། བཟང་པོ་ལ་བྱ་དགའ་དང་ངན་པ་ལ་ཆད་གཅོད་མཛད་པས་ལེགས་ཉེས་བླང་དོར་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་གཏན་ལ་ཕབ། ཁོང་གི་སྐུ་རིང་ལ་ཤེས་པ་ཅན་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་བོན་ཏེ། འགྲོ་ཤེས་གླུད་གཏོང་དང་། འདུར་ཤེས་སྲིད་གཤེན། གཙང་ཤེས་སེལ་འདེབས། སྒྲོལ་ཤེས་ལྷ་བྱད། ཕན་ཤེས་སྨན། ལྷོ་ཤེས་རྩིས་མཁན། སྨྲ་མཁན་གཏོ་དགུ། ལྡིང་ཤེས་ཤ་བོ། འཕུར་ཤེས་ཇུ་ཐིགའགྲོ་ཤེས་འཕྲུལ་བོན་རྣམས་ཤིན་ཏུ་དར་ཆེ་བ་བྱུང་ངོ་། ཞེས་《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》དང་《རྒྱལ་རབས་བོན་གྱི་འབྱུང་གནས་》སོགས་ལྟར་བཀོད་པ་ཡིན་ནོ། དེའི་ཕྱིར་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཤེས་རིག་སྟེ་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་དར་རྒྱས་བྱུང་བས། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་འགྲོ་བར་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་པ་བཅས་ཀྱི་མཛད་རྗེས་མང་དུ་མཆིས་ནའང་འདིར་གལ་ཆེ་བ་རེ་གཉིས་ཀྱིས་ཆོག་པར་བྱས་སོ།།
ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སྐབས།
༈ དེ་ཡང་ཡེ་ཤུའི་འདས་ལོ་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་སོ་གསུམ་པ་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་དང༌། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་སྲོལ་བཏོད། གྲུ་འཛིན་གཉིས་པའི་ཕོ་བྲང་པོ་ཏཱ་ལ་དང༌། ལྷ་ལྡན་སྤྲུལ་པའི་གཙུག་ལག་ཁང༌། རྭ་མོ་ཆེ་གཙུག་ལག་ཁང༌། མཐའ་འདུལ་ཡང་འདུལ་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་མང་པོ་གསར་དུ་བཞེངས། དེ་བཞིན་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་ཤར་ཕྱོགས་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་པོའི་སྲས་མོ་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་སློང་པ་རྒྱ་རྒྱལ་ཐང་ཐའི་ཙུང་ནས་སྲས་མོ་ཝན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་རྗེའི་བཙུན་མོར་མི་འབུལ་མཐུ་མེད་བྱུང༌། དུས་རབས་དེའི་སྐབས་བོད་རྒྱ་ཕན་ཚུན་འདྲ་མཉམ་བྱུང་འདུག དེ་བཞིན་བལ་ཡུལ་རྒྱལ་པོ་ཨམ་ཤ་ཝར་མ་ཞེས་པའང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་འཇིགས་ཏེ་ཁོང་རང་གི་སྲས་མོ་བལ་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་ནམ་སྦི་རི་ཀུ་ཀྲི་ཡང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་བཙུན་མོར་ཕུལ་ཡོད་པ་རེད། དེ་མཚུངས་འབར་མ་སྟོད་ཀྱི་ས་ཆ་དང༌། བལ་ཡུལ་ཡང་བོད་ཀྱི་ཆབ་འོག་ཏུ་བཅུག་ཡོད་པ་དེའི་རྟགས་སུ་བལ་པོའི་མི་རིགས་ཀྱི་ནང་བླ་མ་དང༌། ཤར་པ་སོགས་ཡོད་པ་དེ་ཚོ་བོད་པའི་མི་རྒྱུད་ཡིན་པ་གླེང་བ་མ་ཟད། བལ་ཡུལ་རྒྱལ་པོ་ན་རན་ཌར་དེ་ཝས་(Newari King Narendra Deva)བཙུགས་པའི་ཤི་ལ་དེ་ཝའི་(Shila Deva)རྡོ་རིང་ནང་བོད་ལ་ལོ་དུས་ཀྱི་ཁྲལ་ཕུལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་གསལ་ཡོད། དཔེར་ན། ཆོས་རྒྱལ་འདིའི་སྐབས་བལ་ཡུལ་དང༌། རྒྱ་གར་བྱང་བརྒྱུད་ཀྱི་སྣོད་བཅུད་མང་པོདབང་དུ་བསྡུས་ཏེ་ས་མཚམས་ཀྱང་ཆུ་མོ་གངྒ་བར་ཡིན་པར་གྲགས། སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་རྟ་དམག་མང་པོ་ས་མཚམས་བསྲུངས་བསྡད་ཀྱིས་རིམ་པས་གཞིས་ཆགས། དེ་ཡང་སྐད་ཟུར་ཆག་གིས་དེང་དུས་རྟ་མང་ཞེས་པའི་བལ་པོའི་མི་ཁོངས་དེ་ཚོའི་གོམས་སྲོལ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ནས་ར་སྤྲོད་གསལ་པོ་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།
ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ནམ་མེས་ཨག་ཚོམ་གྱི་སྐབས།
༈ རྒྱལ་རབས་སོ་དྲུག་པ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ནམ་མེས་ཨག་ཚོམ་གྱི་སྲས་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན་ལའང་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་པོའི་སྲས་མོ་ཀེམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་སློང་བར་བཏང་བ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་དབང་ཤུགས་ལ་མ་བཟོད་པར་མི་འདོད་བཞིན་དུ་སྲས་མོ་སྟེར་དགོས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། འོན་ཀྱང་སྲས་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན་གློ་བུར་དུ་གཤེགས་པས་ཀོང་ཇོ་ཡབ་ཀྱིས་ཁབ་ཏུ་བཞེས། ནམ་ཞིག་བཙུན་མོ་ནང་ཁུལ་མ་མཐུན་པར་བརྟེན་ཀོང་ཇོ་ཡང་ཡང་བྲོས་གྲབས་བྱས་པར་རྒྱ་རྒྱལ་གྱིས་མཁྱེན་ཏེ། གལ་སྲིད་བུ་མོ་བྲོས་ཡོང་བ་ཡིན་ན་རྒྱ་བོད་དབར་དམག་འཁྲུག་ཡོང་ངེས་སྙམ་པའི་བློ་འཚབ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་ངང་ནས་བོད་དུ་དམིགས་བསལ་བང་ཆེན་བཏང་སྟེ། ང་དང༌། ངའི་ལུང་པའི་དོན་དུ་བུ་མོ་ཁྱོད་བོད་ལ་སྡོད་རོགས་ཞེས་ཕྱག་བྲིས་ནན་པོ་བཏང་དགོས་བྱུང་འདུག།
ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་དུས་སྐབས།
༈ རྒྱལ་རབས་སོ་བདུན་པ་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་སྐབས་བསམ་ཡས་མི་འགྱུར་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས། བོད་ནང་རབ་བྱུང་གི་སྡེ་བཙུགས། བོད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མངའ་ཐང་དར་བའི་རྩེ་མོར་སོན་ཏེ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཕལ་ཆེར་ཤར་གླིང་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་ཅིང༌། རྒྱལ་པོ་དེའི་དུས་ཤར་རྒྱ་ནག་ཅཱ་རྔན་གྱི་ཕོ་བྲང་ཀེང་ཤིར་དབང་བསྒྱུར་གནང་བ་དང༌། རྒྱ་ནག་ནས་བོད་ལ་ལོ་ལྟར་དཔྱ་ཁྲལ་གོས་ཡུག་ཁྱོན་ཆེ་འབུལ་རྒྱུའི་ཁས་ལེན་ཞུས་པ་སོགས་ཀྱི་སྐོར་བོད་ཀྱི་དམག་དཔོན་རྟ་ར་ཀླུ་གོང་གི་བྱས་རྗེས་སུ་ལྷ་ལྡན་རྩེ་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོའི་མདུན་ཞོལ་རྡོ་རིངཕྱི་མར་བརྗོད་ཚིག་ཁ་གསལ་འཁོད་པ་དུས་ད་ལྟའི་བར་ཡོད་མུས་རེད། དེ་འབྲེལ་བོད་དམག་གིས་ཨ་རབ་ཡུལ་གྱི་ཨོག་སོ་ གཙང་པོ་ཡང་བརྒལ་བའི་སྔ་རྟགས་སུ། ཨོག་སོ་གཙང་པོའི་(Oxus River)བྱང་ངོས་ཨ་རབ་ཡུལ་སྐད་ཨལ་ཏུ་སྦག་(Al-Tubbat)ཅེས་མིང་ཐོགས་པའི་མཚོ་ཞིག་ཡོད་འདུག ཨལ་ཏུ་སྦག་ཅེས་པའི་དོན་ནི་བོད་ཀྱི་མཚོ་ཆུང་ཟེར། དེ་མཚུངས་ཐའི་ལན་ཌ་ (Thailand-Siam)ལ་རྒྱ་ནག་ནས་ཡང་ཡང་བསུན་གཙེར་བྱུང་བའི་རྐྱེན་གྱིས་ཐའི་ལན་ཌའི་རྒྱལ་པོ་ཀོ་ལོ་ཕིང་ (Kolo Feng) ཞེས་པས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོར་སྐྱབས་བཅོལ་ཞུས་ནས། བོད་དང་ཐའི་ལན་ཌ་དབར་དྲག་པོའི་མཐུན་ཕྱོགས་བཟོས་རྗེས་སླར་ཡང་རྒྱ་མིས་བཙན་འཛུལ་བྱས་པར་ཚ་བ་རོང་ཡུལ་ཆུའི་བརྒྱུད་བོད་དམག་བཏང་སྟེ་རྒྱ་དམག་རྣམས་མཐར་སྐྲོད་བཏང༌། དེ་རྗེས་ཐའི་ལན་ཌའི་རྒྱལ་པོ་ཀོ་ལོ་ཕིང་གི་རྗེས་འཛིན་ཨེ་མོ་ཤུན་( Imo Shun) གྱིསྐབས་བོད་རྒྱལ་ལ་དམག་རོགས་གནང་དགོས་ཞུས་དོན་ཐའི་ལན་ཌ་དང༌། བོད་དམག་མཉམ་སྦྲེལ་གྱིས་ཕར་རྒོལ་བྱས། བོད་དམག་རྣམས་ཐའི་ལན་ཌར་ལོ་བརྒྱད་བསྡད་དེ་མཐར་རྒྱ་ནག་དང་ཐའི་ལན་ཌ་དབར་ཞི་བའི་མཐུན་འགྲིག་བྱུང་བ་དང་བོད་དམག་རྣམས་ཕྱིར་ལོག་བྱས་འདུག
ཆོས་རྒྱལ་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་གྱི་དུས་སྐབས།
༈ རྒྱལ་རབས་བཞི་བཅུ་པ་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་གྱི་སྐབས་སུ་རྒྱ་བོད་གཉིས་མ་མཐུན་པར་དྲག་པོའི་དམག་གིས་རྒྱའི་ཡུལ་ཁམས་མང་པོ་བཅོམ། དེར་རྒྱའི་ཧཱ་ཤང་དང་བོད་ཀྱི་ལོ་པཎ་མང་པོས་བར་བཞུགས་གནང་སྟེ། རྒྱ་བོད་གཉིས་ཕན་ཚུལ་ས་མཚམས་ལས་བརྒལ་ནས་དམག་འཐབ་མི་བྱེད་པའི་ཡི་གེ་རྡོ་རིང་ལ་བརྐོས་ཏེ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མདུན་དང༌། རྒྱའི་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན། གཅིག་བོད་རྒྱའི་ས་མཚམས་གུར་གུ་རྨེ་རུར་བཙུགས་ཏེ་རྒྱ་བོད་མཐུན་ལམ་ལ་གནས། དེ་ཡང་རྡོ་རིང་དེར། བོད་རྒྱ་གཉིས། ད་ལྟར་དུ་མངའ་བའི་ཡུལ་དང་མཚམས་སྲུངཞིང༌། དེའི་ཤར་ཕྱོགས་ཐམས་ཅད་ནི་རྒྱ་ཆེན་པོའི་ཡུལ། ནུབ་ཕྱོགས་ཐམས་ཅད་ནི་ཡང་དག་པར་བོད་ཆེན་པོའི་ཡུལ་ཏེ། བོད་བོད་ཡུལ་ན་སྐྱིད། རྒྱ་རྒྱ་ཡུལ་ན་སྐྱིད། སོགས་བོད་ཡིག་དང་རྒྱ་ཡིག་ཤན་སྦྱར་གཟོང་གིས་བརྐོས་ཡོད་པ་རེད། ཕྱི་ལོ་ ༦༣༤ ལོར་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་ཕོ་ཉ་རྒྱ་ནག་ཐང་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་ཐོག་མ་སླེབས་ཏེ་རྒྱ་བོད་འབྲེལ་བ་དང་པོ་བྱུང་ནས་བཟུང་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་ཞལ་བཞུགས་སྐབས་ཀྱི་ཕྱི་ལོ་ ༨༣༢ བར་ལོ་ ༡༨༩ རིང་དམག་ཐབ་རིམ་པ་མང་པོ་བྱུང་བ་མ་ཟད། རྒྱ་བོད་ཀྱིས་མཚམས་དབྱེ་བཅད་མནའ་བཞག་ཀྱང་སྔ་རྗེས་ཐེངས་བཞི་ཙམ་བྱས་ཡོད་པ་རེད།
བོད་སིལ་བུའི་སྐབས།
༈ གླང་དར་གྱི་སྲས་ངོ་འདྲ་གཉིས་བྱུང་བ་བཙུན་མོ་གཉིས་དང༌། ཕྱོགས་གཏོགས་བཅས་པ་མངའ་རིས་ལ་མ་འཆམས་པར་འཁོན་རྩོད་བྱུང་སྟེཕྱི་ལོ་ ༩༠༠ ཙམ་ནས་མི་ལོ་ ༣༤༧ ཙམ་རིང་བོད་ཡུལ་མདོ་སྟོད་སྨད་དང༌། དབུས་གཙང་བཅས་པ་སིལ་བུར་འཐོར་ཏེ་བོད་ཁམས་ཉམས་རྒྱུད་ཇེ་ཆེར་གྱུར་སྐབས། ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁམས་རྣམས་ནས་བོད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཉམས་པའི་གོ་སྐབས་བཟུང་སྟེ་བོད་སྡེར་རྩོད་འཐེན་མུ་མཐུད་བྱས་པས་བོད་ཀྱི་ས་སྡེ་དང༌། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཉམས་ཉེས་ཅི་ཆེར་གྱུར། ཕྱི་ལོ་ ༡༢༦༠ ལོར་སོག་པོའི་གོང་མ་སེ་ཆེན་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་བརྟེན་ནས། ས་སྐྱའི་ཁྲི་རབས་ཉི་ཤུས་ལོ་ ༩༦ རིང་བོད་སྤྱི་ལ་དབང་བསྒྱུར་ཞིང༌། དེ་རྗེས་ཕག་མོ་གྲུབ་པ་ཁྲི་རབས་བཅུ་གཅིག་གིས་ལོ་ ༨༦དང༌། རིན་སྤུངས་པ་ཁྲི་རབས་བཞི་ནས་ལོ་ ༡༣༠ དང༌། སྡེ་པ་གཙང་པའི་ཁྲི་རབས་གསུམ་གྱིས་ལོ་ ༧༦ བཅས་རིང་སོ་སོས་བོད་ཀྱི་དབངཆརིམ་བཞིན་བཟུང་སྟེ་མི་ལོ་ ༣༨༨ ཙམ་སོང་བའི་རིང༌། མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་ས་ཁུལ་འགའ་ཞིག་ལ་ས་ཁད་ཐག་རིང་ལམ་འགྲུལ་ཡུན་གོར་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་བོད་གཞུང་ནས་ཐད་ཀར་ལྟ་རྟོགས་མ་ཐུབ་པའི་ས་གནས་འགའ་ཤས་ལ་རྒྱལ་ཕྲན་དཔོན་འགོ་ཁག་ནས་རང་རང་གི་ས་སྡེ་འོས་འཚམས་རེ་བསྐྱངས་ཏེ་གནས་པ་རེད། གལ་ཏེ་བོད་རྒྱ་མིའི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན་པ་ཡིན་ན། མི་ལོ་མང་པོ་འདི་ཙམ་རིང་རྒྱ་མིས་བོད་ལ་ཐ་ན་ལྟ་སྐྱོང་ཙམ་ཡང་མི་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ། གཞི་རྩ་སོག་པོ་དང༌། རྒྱ་ནག བོད་བཅས་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོ་ཡིན་རུང༌། ཧོར་ཇིང་གིར་སེ་ཁཱང་(Genghis Khan)གི་སྐབས་ནས་རྒྱ་ནག་སོག་པོའི་འོག་ཏུ་སོང་བ་མ་ཟད། དེ་རྗེས་བོད་དུའང་སོག་པོའི་ནུས་ཤུགས་ཟུར་ཙམ་བྱུངབ་རེད། འོན་ཀྱང་ ༡༢༥༣ ལོར་བོད་ཀྱི་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སོག་རིགས་ཀྱི་གོང་མ་དང་པོ་ཀུབ་ལི་ཁཱང་ (Kublai Khan)སེ་ཆེན་ནས་སོག་ཡུལ་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་རྗེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་སོག་རྒྱལ་དང་ཞིབ་མོལ་གྱིས་ཀུབ་ལི་ཁཱང་གིས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་བོད་ཆོལ་གསུམ་གྱི་བདག་དབང་ཕུལ་བ་ནས་སྔར་བོད་རྗེ་གོང་མ་ཚོའི་སྐབས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་བོད་ལྗོངས་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ཡོངས་རྫོགས་མངའ་དབང་དུ་བསྒྱུར་བའི་བོད་རྒྱལ་ཁབ་རང་བཙན་གཙང་མར་འཛིན་ཏེ་བོད་སོག་རྒྱལ་ཁབ་ཕན་ཚུན་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་ལམ་བྱུང་བ་ཞིག་ལས་བོད་སོག་པོའི་འོག་དང༌། ཆ་ཤས་ཙམ་ཡང་མ་ཡིན། ཇིང་གིར་སེ་ཁཱང་གི་རྒྱུད་པ་ཀུབ་ལི་ཁཱང་ནས་བརྩིས་པའི་མི་ཐོག་བཅོ་ལྔའི་རིང་རྒྱ་ནག་ཡོངས་སོག་པོས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད་པ་རེད། རྒྱ་ནག་ནི་ ༡༣༦༨ ལོར་ཏཱ་མིང་རྒྱལ་པོས་སོག་པོའི་དབང་ཤུགས་ཕྱིར་འབུད་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་རང་བཙན་གཞི་ནས་ལེན་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་རེད། དུས་དེ་ནས་བཟུང་རྒྱ་བོད་སོག་གསུམ་ཕན་ཚུན་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོར་རང་དབང་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་བྱས་ཡོད། ཏཱ་མིང་ཡུང་ལོ་རྒྱལ་པོས་རྗེ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བློ་བཟང་གྲགས་པ་རྒྱ་ནག་ཏུ་གདན་ཞུའི་མི་སྣ་སྔ་རྗེས་བཏང་བར་ཐོག་མར་མཇལ་ཁ་མ་གནང༌། རྗེས་སུ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་འབྱོན་རྒྱུ་དགག་ཆ་ཆེ་ལ་དགོས་པ་ཆུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་དང་བཅས་ཞལ་བཞེས་མ་མཛད་པར་སྐུ་ཚབ་ཏུ་རྗེའི་སློབ་མ་བྱམས་ཆེན་ཆོས་རྗེ་ཤཱཀྱ་ཡེ་ཤེས་གཏོང་གནང་མཛད་པ་ཕྱི་ལོ་ ༡༤༠༡ ལོར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱོན། དེ་བཞིན་རྒྱ་ནག་ཏཱ་མིང་ཡུང་ལོ་ནས་ཕག་གྲུ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་རྒྱ་ནག་ཏུ་གདན་ཞུ་ཕུལ་ཡང་ཞལ་བཞེས་གནང་མེད་པ་དེས་སྐབས་དེར་བོད་ཐོག་རྒྱ་ནག་གོང་མའི་དབང་ཆ་མེད་པ་བསྟན་པ་རེད།
རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་དུས་སྐབས།
༈ ཕྱི་ལོ་ ༡༦༤༢ ལོར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་བོད་ལྗོངས་ཡོངས་ལ་མངའ་དབང་བསྒྱུར་ཏེ་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ཕྱོགས་ལས་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་གཞུང་དབུ་བརྙེས། ལོ་དེར་མན་ཇུའི་རྒྱལ་པོ་དང་པོ་ཤུན་རྩེ་ནས་ྋགོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་རྒྱ་ནག་ལ་གདན་ཞུས་སྐབས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱི་རྒྱལ་པོ་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་ལྟར་གུས་བཀུར་བརྩི་མཐོང་དང་བཞུགས་སྒྲིག་ཞུས་ཡོད། དེ་ལྟར་རྒྱལ་ཁབ་འདྲ་མཉམ་གྱི་རྣམ་པའི་ཐོག་བླ་སློབ་མཆོད་ཡོན་གྱི་བརྩི་ཐོང་སྲིད་ན་མ་གྲགས་པའི་བསྟི་བསྟང་ཆེན་པོ་ཞུས་འདུག སྐབས་དེར་གོང་མ་ཤུན་རྩེ་ནས་ྋརྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་མཚན་གསོལ་འཇའ་ས་གསེར་ཐམ་ཕུལ་བ་དེའི་ཁ་རིས་བརྗོད་ཚིག་ཏུ་ནུབ་ཕྱོགས་དགེ་བའི་ཞིང་གི་ྋརྒྱལ་དབང་ས་སྟེང་ཡོངས་ཀྱི་བདག་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བཛྲ་དྷ་ར་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་ཐམ་ཀ་ཞེས་འཁོད་པའི་བརྗོད་དོན་ནས་བོད་རྒྱ་ཁོངས་མིན་པ་གསལ་པོ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་བཞིན་ྋགོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་རྒྱ་ནག་ཅིན་རྒྱལ་པོར་མཉ་ཤྲི་ཞེས་ཆེ་བརྗོད་ཀྱི་མཚན་གནས་གནང་བ་དེ་ནས་བཟུང་དེ་སྔ་ཏཱ་ཅིང་ཞེས་འབོད་པའི་མིང་དེ་བསྒྱུར་ནས་མན་ཇུ་གོང་མ་ཞེས་པའི་མིང་དེ་ཆགས་ཡོད། དེ་ལྟར་ཕན་ཚུན་ཆེ་བསྟོད་གུས་བཀུར་མཚོན་བྱེད་དུ་མཚན་གནས་འབུལ་རེས་གནང་བ་ཙམ་གྱིས་གཅིག་ཁོངས་གཅིག་གཏོགས་ཡིན་པ་ཁྱབ་ཀྱི་མེད། དེ་ཡང་ྋགོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཐོག་རིམ་པས་དབང་བསྒྱུར་གནང་བ་ནས་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པ་ཙམ་བར་ྋགོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་དང༌། རྒྱ་ནག་གོང་མའི་དབར་འབྲེལ་བ་བྱུང་ཞིང༌། དེ་ནི་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་ཆོས་དང༌། གཉིས་ནས་སྲིད་ཀྱི་འགོ་འཁྲིད་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཞིག་རེད།
རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་བདུན་པའི་དུས་སྐབས།
༈རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་ལྔ་པ་ནས་བཟུངས་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང༌། རྒྱལ་ཚབ་རིམ་པས་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་བསྐྱངས། རྒྱལ་མཆོགསྐུ་འཕྲེང་དྲུག་པའི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་དང༌། རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་བདུན་པའི་སྐབས་བོད་ཀྱི་འགན་དབང་འཛིན་པའི་དཔོན་རིགས་ནང་ཁུལ་འཁྲུག་རྩོད་ཀྱི་རྐྱེན་པས་རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་བདུན་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་སྐུ་དུས་སུ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་སར་ྋརྒྱལ་བའི་སྐུ་སྲུང་ལ་ཁག་བཏགས་ཏེ་མན་ཇུའི་སྐུ་ཚབ་ཨམ་བྷན་ Amban ཟེར་བ་བཞག་སྟེ་ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོའི་སྐུ་དབང་དང༌། ཡུལ་གྱི་ཆབ་སྲིད་ལས་དོན་ཐོག་དབང་འཛིན་བྱ་རྒྱུའི་གཡོ་འཕྲུལ་སྣ་ཚོགས་དངོས་ཤུགས་བརྒྱུད་གསུམ་ནས་བྱས་པར་ྋགོང་ས་མཆོག་དང༌། བོད་གཞུང་གི་དབུ་ཁྲིད་རྣམ་པས་གདོང་བཀག་གིས་ངོ་རྒོལ་དང་འབྲེལ་ཏེ་མཐར་ཨམ་བྷན་དང༌། རྒྱ་དམག་རྣམས་བོད་ནས་མཐར་སྐྲོད་གཙང་མ་གནང༌།
རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་དུས་སྐབས།
༈ ཕྱི་ལོ་ ༡༨༩༣ ལོར་དབྱིན་ཇི་དང༌། རྒྱ་ནག་ཚོང་འབྲེལ་ཆིངས་ཡིག་གཅིག་བཞག་འདུག་པར་དེའི་ནང༌། བོད་དང་དབྱིན་ཇི་ཚོང་འབྲེལ་བྱ་རྒྱུ་བཀོད་ཡོད་སྟབས། ༡༩༠༣ ལོར་དབྱིན་ཇིས་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་དམིགས་ཡུལ་དེ་བཟུང་ནས་བོད་དུ་ཡོང་ཡོད་ཀྱང༌། བོད་གཞུང་ནས་ཁོངགཉིས་ཀྱི་ཆིངས་ཡིག་དེར་ངོས་ལེན་གཏན་ནས་གནང་ཡོད་པ་མ་རེད། སྐབས་དེའི་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་སྐུ་ཚབ་ལོར་ཌི་ཀར་ཛོན་ (LordCurzon)ནས་ལྷ་སར་དམག་དཔུང་ཞིག་བཏང་ཡོད་པ་དེའི་དམག་དཔོན་སར་ཨམ་བྷན་ནས་མཇལ་འཕྲད་དུ་འགྲོ་རྒྱུའི་འཕྲིན་ལན་བཏང་བར་བོད་གཞུང་གིས་འགྲོ་རུ་མ་བཅུག་པ་རེད། དེའི་རྐྱེན་གྱི་ ༡༩༠༤ ལོར་དབྱིན་ཇིའི་ཕྱོགས་ནས་ཡང་ཧ་སི་སྦན་ཌི་ (Young Husband)དང་བོད་གཞུང་སྐུ་ཚབ་ཐད་ལྷ་སར་ཆིངས་ཡིག་བཞག་དགོས་བྱུང་ཡོད། ཆིངས་ཡིག་དེའི་ནང་ལ་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཞིག་ལ་ཆ་འཇོག་བྱས་ཡོད་པ་ལས་བོད་རྒྱ་མིའི་ཁོངས་གཏོགས་སམ། མིང་ཙམ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་སོགས་རྩ་བ་ནས་ཁས་ལེན་བྱས་མེད། དཔེར་ན། ཆིངས་ཡིག་དེའི་ནང་དབྱིན་གཞུང་གི་བཀའ་འཁྲོལ་མེད་ན་བོད་དོན་ཐོག་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་སུས་ཀྱང་ཐེ་བྱུས་བྱེད་མི་ཆོག་པ་བྲིས་འདུག ཡིག་ཆ་དེར་རྒྱ་ནག་གི་མིང་གང་ཡང་གསལ་འཁོད་མེད་སྟབས་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཐེ་བྱུས་བྱེད་མི་ཆོག་པའི་ཁོངས་སུ་རྒྱ་ནག་གཏོགས་དགོས། དེ་དུས་མན་ཇུའི་ཨམ་བྷན་ཡའུ་ཐའི་དང༌། བལ་པོའི་སྐུ་ཚབ་ཀེབ་ཀྲན་ལྗང་བཧ་དུར། འབྲུག་གཞུང་གི་སྐུ་ཚབ་ཀྲོང་ས་དཔོན་སློབ་ཨོ་རྒྱན་དབང་ཕྱུག་བཅས་བར་དཔང་ལྟ་བུ་གནས་ཡོད་པ་རེད། ཆིངས་དོན་ངོ་མ་ཤོག་གྲངས་ ༩ པར་བཀོད་ཡོད། རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་བོད་ནས་རྒྱལ་སྤྱིའི་ནང་ཐོག་མ་འབྲེལ་བ་གནང་སྟེ་ཕྱི་རྒྱལ་ཡུལ་ཁག་ཏུ་སློབ་ཕྲུག་ཆེད་གཏོངགནང་བ་དང༌། དྲག་པོའི་སྒྲིག་འཛུགས་ལ་ལེགས་བཅོས་དང་རྒྱ་བསྐྱེད། ཕྱི་སྲིད་དང་དམག་སྤྱི་ལས་ཁུངས་གསར་འཛུགས། བཟོ་ལས་ཆུངཁག་གི་བཟོ་གྲྭ་དང༌། གློག་ཁང༌། སྦྲག་ཏར་ཁང་བཅས་གསར་འཛུགས། སྦྲག་འཛིན་གསར་བཟོ། བོད་ཀྱི་དངུལ་ཊམ་སྔར་ཡོད་ཀྱི་ཐོག་གསེར་དངུལ་ཟངས་གསུམ་གྱི་ཊམ་སྒོར་ཆེ་ཆུང་དང༌། ཤོག་དངུལ་སོགས་རྣམ་གྲངས་མང་པོ་གསར་དུ་དཔར་བསྐྲུན། རྒྱལ་སྤྱིའི་ནང་ཆིངས་ཡིག་ཁག་གསར་འཇོག་སོགས་གནང་ཡོད་པ་རེད། དེ་སྔ་རྒྱ་ནག་མན་ཇུའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་དབང་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་ལ་བྱུས་མེད་བྱུས་འཁྲིའི་ཐེ་བྱུས་བྱས་ཏེ་རིམ་པས་དབང་ཤུགས་ཇེ་ཆེར་བཏང་བའི་བྱས་ཉེས་ལ་༡༩༡༡ ལོར་བོད་མིས་ངོ་རྒོལ་མཐར་སྐྱེལ་བྱས་ཤིང༌། སྐབས་དེར་ལྷ་སར་ཡོད་པའི་ཨམ་བྷན་དཔོན་དམག་བཅས་ལ་རྒྱ་ནག་མན་ཇུའི་གཞུང་ནས་རྒྱབ་རོགས་དཔུང་སྣོན་གང་བྱེད་མ་ནུས་པར་བོད་དུ་ལོ་ ༡༨༠ཙམ་བསྡད་པའི་མཉཇུའི་དཔོན་དམག་རྣམས་ ༡༩༡༢ ལོར་བོད་མིས་མཐར་སྐྲོད་བཏང་སྟེ་ཤུལ་མེད་བཟོས་པ་རེད། ལོ་དེར་ྋགོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པོ་ཆེན་པོ་མཆོག་རྒྱ་གར་ནས་བོད་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་གནང་སྟེ་བོད་འདི་རང་བཙན་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་པ་གསལ་བསྒྲགས་བསྐྱངས་པར་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་སུས་ཀྱང་དགག་བྱ་ཞུས་མེད་པར་བོད་ཀྱི་ཁྲིམས་མཐུན་རང་བཙན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་སྔར་བས་བརྟན་དུ་གྱུར་པ་མ་ཟད། བོད་ལྗོངས་ལྷ་མིས་ཕུལ་བའི་གསེར་ཐམ་ཆེན་མོ་སྟེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའི་ལུང་གིས་ས་སྟེང་རྒྱལ་བསྟན་གྱི་བདག་པོ་ཞེས་འཁོད་པའི་ཐམ་ག་ཕབ། བཀའ་རྩ་གསལ་བསྒྲགས་དངོས་ཤོག་གྲངས་ ༡༢ ལ་བཀོད་ཡོད།༡༩༡༣ ཟླ་བ་དང་པོའི་ནང་སོག་པོའི་རྒྱལ་སར་སོག་བོད་ཆིངས་ཡིག་གཅིག་བཞག་པའི་ནང་སོག་བོད་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་ངོས་ནས་མན་ཇུའི་གོང་མའི་དབང་འོག་ནས་ཐོན་པ་དང༌། ྋགོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་རིན་པོ་ཆེ་བོད་རང་བཙན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་སོགས་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ཁས་ལེན་ཞུས་པ་དང༌། དེ་བཞིན་རྗེ་བཙུན་དམ་པ་ཧོ་ཐོག་ཐུ་སོག་པོ་རང་བཙན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་བོད་རྒྱལ་ཁབ་ནས་ཁས་ལེན་གནང་བ་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་ཀྱི་རང་ཐག་རང་གཅོད་བྱས་ཡོད་པ་རེད། ཆིངས་དོན་དངོས་ཤོག་གྲངས་ ༡༡ ལ་བཀོད་ཡོད། ྋརྒྱལ་མཆོག་བཅུ་གསུམ་པས་བོད་དམག་རྣམས་དེང་དུས་དང་མཐུན་པའི་བསྒྱུར་བཅོས་གནང་སླད་རུ་སུ་དང༌། ཉི་ཧོང༌། དབྱིན་ཇི་བཅས་ནས་ཐད་ཀར་འཕྲལ་སེལ་དགེ་རྒན་འགའ་ཤས་གླས་ནས་ཡུལ་སོ་སོའི་དམག་རྩལ་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲད་མཐར་དབྱིན་ཇིའི་ལུགས་དེ་འགྲིགས་ཤོས་བྱུངསྟབས་བོད་དམག་རྣམས་དབྱིན་ཇིའི་ལུགས་ལྟར་སྒྲིག་འཛུགས་གནང༌། ཕྱིས་སུ་ཨ་མདོ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཞལ་བཞུགས་སྐབས་བོད་སྐདཐོག་སྐད་བརྡ་གཙང་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད། གལ་སྲིད་བོད་རྒྱ་ཁོངས་ཡིན་ཚེ་གོང་གསལ་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལ་འབྲེལ་བ་དང༌། བོད་དམག་གི་དམག་ཆས། སྐད་བརྡ། སྒྲིག་སྲོལ། གླ་ཕོགས། གོ་མཚོན། བཀོད་བྱུས། འཛིན་སྐྱོང༌། ལྟ་རྟོག་སོགས་རྒྱ་ནག་གཞུང་ནས་འགན་འཁུར་དགོས་རུང་དེ་ལྟར་མེད་པ་འདིས་བོད་འདི་རྒྱལ་ཁབ་ཐ་དད་ཅིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད་པ་རེད། གལ་ཆེའི་འཁྲུག་རྩོད་ཐག་གཅོད་ཀྱི་ཆེད་དུ་ ༡༩༡༣ ལོར་དབྱིན་གཞུང་དང༌། རྒྱ་ནག་གཞུང༌། བོད་གཞུང་བཅས་ཀྱི་སྐུ་ཚབ་འདྲ་མཉམ་གྱི་ཐོག་ནས་སིམ་ལར་འཛོམས་ཡོད་པ་དང༌། ༡༩༡༤ ལོར་སིམ་ལའི་ཆིངས་ཡིག་བཞག་པ་དེའི་དོན་ཚན་གཉིས་པའི་ནང༌། དབྱིན་གཞུང་དང་རྒྱ་ནག་གཞུང་ནས་བོད་ལྗོངས་དེ་བཞིན་ཕྱི་རྒྱར་རྒྱ་ནག གི་མངའ་ཁོངས་བརྩིས་ཀྱང་བོད་ཕྱི་མ་ནང་དོན་རྒྱལ་ཁབ་རང་བཙན་གཙང་མ་ཡིན་པའི་ཁས་ལེན་བྱེད་རྒྱུར་ཐོག་མའི་མོས་མཐུན་བྱུང་ན་ཡང༌། དེ་ལ་རྒྱ་གཞུང་ནས་རྟགས་ཐམ་ཐེལ་འཛུགས་བྱ་རྒྱུར་ཀ་ཀོར་བྱས་པར་བརྟེན་ཆིངས་ཡིག་དེའི་ནང་རྒྱ་གཞུང་ལ་ཐོབ་དབང་གང་ཡོད་རུང་ཆ་གནས་མི་བྱེད་པའི་དབྱིན་བོད་གཉིས་ནས་ནང་མཐུན་ཆིངས་ཡིག་ཅིག་ ༡༩༡༤ ཟླ་ ༧ ཚེས་ ༣ ཉིན་བཞག་ཡོད་པ་རེད། ཆིངས་དོན་ངོ་མ་ཤོག་གྲངས་ ༡༤ ལ་བཀོད་ཡོད།
རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་འཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་ནས་ལུགས་གཉིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་པ།
༈ ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༩ ལོའི་ལོ་མཇུག་རྒྱ་ནག་ཡོངས་རྫོགས་་དམར་པོས་དབང་བསྒྱུར་རྗེས་བོད་ས་མདོ་སྟོད་སྨད་ཁུལ་ལ་རྒྱ་དམག་ལྷག་པར་བརྟེན་༡༩༥༠ ལོར་དགུང་གྲངས་ ༡༦ ལ་ཕེབས་སྐབས་བོད་ཀྱི་ཆབ་འབངས་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་ཐུན་མོང་ནས་གསོལ་བ་བཏབ་པ་བཞིན་ལོ་དེའི་ཟླ་ ༡༡ ཚེས ༡༧ ཉིན་ཆོས་སྲིད་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས། ཁྲིམས་ཀྱི་ཉེས་ཆད་ཕོག་སྟེ་བཙོན་རར་ཡོད་པའི་བཙོན་པ་ཡོངས་གློད་འགྲོལ་གནང༌། སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་དང༌། བལ་ཡུལ། འབྲུག་བཅས་ནས་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཀྱི་འཚམས་འཕྲིན་ཕུལ་བ་དང༌། ཐ་ན་རྒྱ་ནག་གི་འགོ་འཁྲིད་མའོ་ཙེ་ཏུང་ནས་ཀྱང་ “ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་པར་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཞུ།” ཞེསཏར་འཕྲིན་ཕུལ་ཡོད། ཡང་ ༡༩༤༧ ལོར་རྒྱ་གར་རང་བཙན་ཐོབ་རྗེས་རྒྱ་གར་གྱི་སྲིད་བློན་དང་པོ་ནེ་རུས་དེ་སྔའི་རྒྱ་གར་དབྱིན་གཞུང་ནང་བཞིན་བོད་དང་རྒྱ་གར་དབར་འབྲེལ་བ་མུ་མཐུད་ཡོང་བའི་ཞལ་བཞེས་ཡོང་ཐབས་བོད་གཞུང་ལ་གནས་ཚུལ་ཕུལ་བར་བོད་གཞུང་ནས་ཀྱང་དེ་དོན་ཡོང་བའི་ཞལ་བཞེས་གནང་ཡོད། དེ་ནི་རྒྱ་གར་ཕྱོགས་ནས་དངོས་སུ་བོད་རང་བཙན་ཡིན་པ་ངོས་ལེན་གཙང་མ་གནང་བའི་རྣམ་འགྱུར་གསལ་པོ་བསྟན་པ་ཞིག་རེད། དེ་བཞིན་ ༡༩༤༧ ལོར་ནིའུ་ལྡི་ལིར་ཨེ་ཤི་ཡའི་ཡུལ་ཁག་གི་སྐུ་ཚབ་ཚོགས་འདུར་བོད་གཞུང་གི་སྐུ་ཚབ་ཕེབས་པར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་དར་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱི་རྒྱལ་དར་དང་མཉམ་དུ་སྒྲེང་འཛུགས་དང༌། སྐུ་ཚབ་སྤྱི་མཚུངས་གསུང་བཤད་གནང་རྒྱུའི་ཐོབ་ཐང་ཡང་བྱུང་ཡོད་པ་དེར་སུས་ཀྱང་རྩོད་གླེང་བྱས་ཡོད་པ་མ་རེད། ༡༩༤༨ ལོར་བོད་གཞུང་ནས་ཚོང་དོན་དོན་གཅོད་ཚོགས་པ་ཞིག་རྒྱ་གར་དང༌། ཨ་རི། ཨི་ཀྲ་ལི། ཕ་རན་སི། དབྱིན་ཇི། རྒྱ་ནག་བཅས་པར་བོད་གཞུང་གི་ལག་འཁྱེར་བསྣམས་ཏེ་ཕེབས་ཡོད་པ་དེས་ཀྱང་བོད་རང་བཙན་ཡིནཔ་གསལ་པོ་བསྟན་ཐུབ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༧ ཉིན་སྲིད་བློན་མཆོག་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་གྲོས་ཚོགས་འོག་མའི་ནང་གསུང་བཤད་གནང་བའི་ནང༌། བོད་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བོད་མི་རང་ཉིད་ཀྱི་འདོད་འབབ་མ་གཏོགས་གཞན་དག་སུས་ཀྱང་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་མེད་ལུགས་གསུངས་པ་འདིས་བོད་ཀྱི་སྐོར་རང་དབང་རང་སྤྱོད་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་བོད་མི་ཁོ་ནར་ཡོད་པ་ཤུགས་ལ་བསྟན་ཡོད། ༡༩༥༡ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༣ ཉིན་པེ་ཅིང་དུ་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ཟེར་བཞག་པ་དེ་ནི་རྒྱ་མིའི་དཔུང་སྟོབས་དང༌། དབང་ཤེད་ཀྱི་བསྡིགས་རའི་འོག་བཞག་དགོས་བྱུང་བ་ལས། འཛམ་གླིང་སྤྱི་སྲོལ་དང་མཐུན་པའི་ཆིངས་ཡིག་མིན་སྟབས་ང་ཚོས་དུས་ནམ་ཡང་ཁས་ལེན་བྱེད་ཐུབ་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་རེད། གྲོས་མཐུན་དེ་འཇོག་སྐབས་ནང་དོན་ཟུར་རྒྱན་གྲོས་ཆོད་ལྔ་བཞག་ཡོད་པ་དེའི་ནང་བོད་དངུལ་ཕྱིར་བསྡུ་དང༌། བོད་དམག་རྒྱས་བསྡུས་གནང་ཕྱོགས་སྐོར་སོགས་དོན་ཚན་བརྒྱད་འཁོད་ཀྱི་དེབ་ཆུང་གཅིག་ཡོད། དེ་དག་ནས་ཀྱང་བོད་ནང་བོད་དངུལ་ལས་རྒྱ་དངུལ་འགྲོ་རྒྱུགས་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་དང༌། རང་དབང་སྲུང་སྐྱོབ་སླད་བོད་དམག་ཟུར་དུ་ཡོད་པའང་གསལ་པོ་བསྟན་པ་རེད། ༡༩༥༡ ལོ་རྒྱ་བོད་ཞི་ཆིངས་ཀྱི་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་པ་ནས་བཟུང་ ༡༩༥༩ བར་ལོ་དགུའི་རིང་བོད་འབངས་ཀྱི་བདེ་རྩའི་སླད་རྒྱ་ནག་དབང་འཛིན་པ་དང་ཐབས་མཁས་ཀྱི་སྒོ་ནས་འགྲིགས་འཇགས་ཡོང་ཐབས་འབད་བརྩོན་གནང༌། འོན་ཏེ་གྲོས་མཐུན་དེ་དག་རྒྱ་དམར་རང་ཉིད་ནས་རྒྱབ་འགལ་ཐོག་མ་བྱས་པར་བརྟེན་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ནག་ཉེས་ཐམས་ཅད་ཁོང་ཚོས་འཁྱེར་དགོས་ཀྱི་རེད། ༡༩༥༩ ལོའི་ཕྱི་ཟླ་ ༣ ཚེས་ ༡༠ ཉིན་ྋགོང་ས་མཆོག་རྒྱ་མིའི་དམག་སྒར་དུ་གཟིགས་མོར་གདན་ཞུས་ལྟར་ནང་དོན་ཕེབས་རྒྱུ་ཐུགས་གཏན་འཁེལ་བ་ལྷ་ས་ཁུལ་གྱི་རྒྱ་ཆེའི་སེར་སྐྱ་མི་མང་ཡོངསནས་ཤེས་ཏེ་ྋགོང་ས་ཆེན་པོ་གློ་བུར་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་ཏུ་གདན་འདྲེན་ཞུ་རྒྱུའི་ཉེན་འགན་མ་བཟོད་པར་བཀའ་ཤག་བརྒྱུད་ཕེབས་བཤོལ་ཡོང་བའི་གསོལ་འདེབས་ཞུས་པ་དང་ཆབས་ཅིག་སྐུ་ཕྱྭར་བསྡོ་བའི་བྱ་ངན་ལ་གདོང་ལེན་བྱེད་ཆེད་མི་མང་སེར་སྐྱ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་ནོར་གླིང་ཕོ་བྲང་ཉེན་སྲུང་གི་དང་བླངས་དམག་དང་རང་དབང་སྒེར་ལངས་ཀྱི་རྔམ་སྟོན་ཁྲོམ་སྐོར་གྱི་ལས་འགུལ་ནང་ཞུགས་ཡོད་པ་རེད། ཕྱི་ཚེས་ ༡༧ ཉིན་བོད་ཀྱི་བསྟན་སྲིད་བདེ་ཐབས་ལ་དགོངས་ནས་སྐུ་ངལ་ལ་མ་འཛེམས་པར་ཆིབས་སྒྱུར་གནང་རྒྱུ་ཐུགས་གཏན་འཁེལ་ཏེ་མཚན་མོ་ཆུ་ཚོད་ ༩ པར་ན་བཟའ་སྐྱ་ཆས་གསོལ་ཏེ་སྐུ་འཁོར་ཧྲག་བསྡུས་དང་བཅས་ཐོག་མར་ལྷོ་ཁ་ཁུལ་དང༌། དེ་ནས་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་དུ་ཆིབས་སྒྱུར་གནང༌། རྒྱ་གར་ས་ཐོག་ཏུ་ཕེབས་མ་ཐག་ྋགོང་ས་ཆེན་པོ་མཆོག་ལ་རང་དབང་གི་སྒོ་ནས་གསུང་གླེང་གནང་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་བྱུང་བ་དང༌། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༩ལོའི་ཟླ་ ༤ ཚེས་ ༡༨ ཉིན་རྒྱ་ཤར་ཨ་སམ་ཏིའི་རྫུ་པུར་ས་གནས་སུ་གསར་འགོད་པ་རྣམས་ལ་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ཟེར་བ་དབང་མེད་ངང་འཇོག་དགོས་བྱུང་བ་ཡོངས་བསྒྲགས་གནང་ཡོད། དེ་རྗེས་ཕྱི་ཟླ་ ༦ ཚེས་ ༢༠ ཉིན་མ་སུ་རིར་གསར་འགོད་ལྷན་ཚོགས་ཐོག་ྋགོངས་ཆེན་པོ་མཆོག་ནས་ཡོངས་བསྒྲགས་གནང་དོན། ཐོག་མར་བོད་ཀྱི་ས་ཐོག་ལ་རྒྱ་དམག་བཏང་བ་དེ་ཧ་ཅང་གི་བཙན་ཤེད་ཚོད་མེད་ཅིག་ཡིན་ལ། དེའི་རྗེས་སུ་བཞག་པའི་གྲོས་མཐུན་དེ་ཡང་བོད་མི་དམངས་ལ་དཔུང་སྡིགས་ཀྱིས་མི་འཇོག་ཀ་མེད་བྱུང་བ་ལས། བོད་མི་དམངས་བློ་མོས་འདོད་བབས་ཀྱིས་བཞག་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན་ལུགས་དང༌། བཙན་དབང་གིས་འཇོག་ཏུ་བཅུག་པའི་གྲོས་མཐུན་ཟེར་བ་དེ་ཡང་རྒྱ་དམར་རངཉིད་ནས་འགལ་འདས་རིམ་པ་བྱས་ཟིན་ལུགས་བཀའ་གསལ་པོ་གནང་ཡོད་པ་དེ་ནས་བཟུང་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ཟེར་བ་དེ་དག་ཁྲིམས་དོན་གཉིས་ཀའི་ཐོག་ནས་ནུས་མེད་ཤི་རོ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཟིན་སྟབས་ངོས་འཛིན་བྱ་ཡུལ་གང་ཡང་མེད་པ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། དེ་རྗེས་རྒྱ་གཞུང་གིས་བོད་གཞུང་ཞེས་པ་རྩ་མེད་ལ་སོང་ཚུལ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་མོད། ྋགོང་ས་མཆོག་གིས་ “ང་དང་ངའི་བཀའ་ཤག་གང་དུ་ཡོད་པ་དེར་བོད་གཞུང་ཡོད་པ་བོད་མི་མང་གིས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་རེད།” ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་བོད་མི་མང་གི་ཁྲིམས་མཐུན་གྱི་གཞུང་གི་རྒྱུན་ད་ལྟའི་བར་དུ་གནས་ཡོད་ལ། རྒྱ་གར་དུ་ྋཞབས་སོར་འཁོད་རྗེས་བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་ཡུལ་གོམས་གཤིས་ལུགས་བཅས་པ་རྒྱུན་འཛིན་དང་བོད་ཀྱི་རང་དབང་སླར་གསོ་ཆེད་བཙན་བྱོལ་ནང་བོད་གཞུང་གི་སྒྲིག་འཛུགས་བསྐྱར་བསྒྲིགས་ཀྱིས་སློབ་གྲྭ་དང་ཆོས་སྒར། གཞིས་ཆགས། སྨན་རྩིས་ཁང༌། ཟློས་གར་བཅས་པ་རིམ་བཞིན་གསར་འཛུགས་གནང་ནས་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་ལམ་དུ་ཞུགས་ཏེ་དེང་སྐབས་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱི་རྨང་གཞི་སྲ་བརྟན་ཕུགས་འཕེར་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། ༡༩༦༠ ཟླ་ ༩ ཚེས་ ༢ ཉིན་ཆོས་ལུགས་ཆོལ་གསུམ་དང་བཅས་པའི་སྐབས་དང་པོའི་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ལྷན་ཚོགས་ཆེད་འཛུགས་གནང་སྟེ་དམངས་གཙོའི་ལམ་སྲོལ་དབུ་བརྙེས། ༡༩༦༡ ཟླ་ ༣ ཚེས་༡༠ ཉིན་མ་འོངས་བོད་ཀྱི་རྩ་ཁྲིམས་ཀྱི་ཟིན་བྲིས་གསོལ་སྩལ་གནང༌། ༡༩༦༧ ལོར་ཕྱི་རྒྱལ་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུ་ཆིབས་བསྒྱུར་གནང་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ད་བར་རྒྱལ་ཁབ་ ༦༠ སྐོར་ལ་ྋཞབས་སོར་འཁོད་ཡོད། ༡༩༨༩ ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༡༠ འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་ཉིན་ནོ་བེལ་འཛམ་གླིང་ཞི་བདེའི་གཟེངས་རྟགས་འབུལ་བཞེས་གནང་བས་མཚོན་དབར་ཆེ་བསྟོད་གཟེངས་རྟགས་ཆེ་གྲས་ ༧༥ སྐོར་དང༌། ཆུང་ཁག་བརྒྱ་སྐོར་བཅས་འབུལ་བཞེས་གནང༌། ༡༩༩༢ ལོ་དམངས་གཙོའི་ལམ་སྲོལ་གོང་སྤེལ་དང་འཐུས་ཚང་ཡོང་ཆེད་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ཁྲིམས་བཟོ་ལྷན་ཚོགས་རྒྱ་སྐྱེད་ཐོག་བཅའ་ཁྲིམས་གསར་བཟོ་གནངསྟེ་འཛིན་སྐྱོང་དང༌། ཁྲིམས་བཟོ། ཁྲིམས་ཞིབ་ཁང་བཅས་དམངས་གཙོའི་ཀ་བ་གསུམ་ལྡན་གྱི་གཞུང་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་ཆགས་ཡོད་པ་དང༌། ལོ་དེར་མ་འོངས་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལམ་སྟོན་དང༌། རྩ་ཁྲིམས་སྙིང་བསྡུས་ཀྱང་གསལ་བསྒྲགས་བསྐྱངས།
One Response
བསམ་ཚུལ་འབྲི།
བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་རང་བདེན་ཚོགས་ཆུང་གི་སྒྲིག་གཞི།
ཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས།ཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས།